नयाँ दिल्ली — सामान्य मानिसका लागि दुर्गन्धित जुत्ता केवल असह्य गन्धको समस्या हो। तर दुई भारतीय अनुसन्धानकर्ताले त्यही दुर्गन्धलाई विज्ञानको प्रश्न बनाएर विश्वकै अनौठो पुरस्कार जितेका छन् — Ig Nobel Prize, जसले “पहिले हसाउँछ, अनि सोच्न बाध्य पार्छ।”

शिव नादर विश्वविद्यालयका सहायक प्राध्यापक विकाश कुमार (४२) र उनका पूर्वविद्यार्थी सार्थक मित्तल (२९) ले एक असामान्य विषयमा अनुसन्धान गरे — “दुर्गन्धित जुत्ताले मानिसको अनुभव र जुत्ता राख्ने र्याकको प्रयोगमा कसरी असर पार्छ?”

सार्थक मित्तलले आफ्नो होस्टलका गल्लीहरूमा थुप्रै जुत्ता बाहिर छाडिएको देखे। उनीहरूलाई लाग्यो, समस्या ठाउँको अभाव होइन, जुत्ताको दुर्गन्ध हो। त्यसपछि दुवैले १४९ विद्यार्थीबीच सर्वेक्षण गरे, जसले पुष्टि गर्‍यो — अधिकांशले आफ्ना वा अरूको जुत्ताको गन्धका कारण लज्जित महसुस गरेका थिए।

अनुसन्धानले पत्ता लगायो कि जुत्ताको दुर्गन्धको मुख्य कारण हो — Kytococcus sedentarius नामक ब्याक्टेरिया, जुन पसिनायुक्त जुत्तामा बाँच्ने गर्छ। त्यसपछि उनीहरूले वैज्ञानिक उपाय खोजे — अल्ट्राभायोलेट (UVC) प्रकाशले ब्याक्टेरियालाई मार्ने र दुर्गन्ध हटाउने उपाय।

प्रयोगका क्रममा उनीहरूले विश्वविद्यालयका खेलाडीहरूको जुत्तामा UVC प्रकाश २–३ मिनेटसम्म प्रयोग गरे। नतिजा चमत्कारिक थियो — केही मिनेटमै “पनीरजस्तो गन्ध” हरायो, र जुत्ता ताजा बने। तर समय बढी हुँदा जुत्ता तातिन र रबर जल्न थाले — जसले “विज्ञानमा पनि समयको सन्तुलन जरुरी छ” भन्ने देखायो।

यसै आधारमा उनीहरूले UVC ट्युब लाइट जडित जुत्ता–र्याकको प्रोटोटाइप तयार गरे — जसले जुत्ता केवल राख्ने होइन, सफा र ब्याक्टेरियामुक्त बनाउने काम गर्छ। यही अभिनव सोचले उनीहरूलाई अमेरिका–आधारित Ig Nobel Prize 2025 को सम्मान दिलायो।

यो पुरस्कार हावर्ड विश्वविद्यालयसँग सम्बन्धित Annals of Improbable Research पत्रिकाद्वारा हरेक वर्ष “अनौठा तर अर्थपूर्ण अनुसन्धान” का लागि दिइन्छ।

विकाश कुमार भन्छन्, “हामीले यो अनुसन्धान २०२२ मा गरेका थियौं, पुरस्कारको बारेमा थाहा पनि थिएन। उनीहरूले नै हामीलाई खोजे — यही कुरा रमाइलो र सोचनीय दुवै छ।”

यस वर्षको अन्य विजेतामा पनि रोचक नामहरू छन् — जापानका वैज्ञानिकहरूले गाईलाई रंगीचंगी रंग लगाएर कीरा भगाएका, टोगोका वैज्ञानिकले पिज्जा मन पराउने छेपारो पत्ता लगाएका, र अमेरिकी चिकित्सकले लसुन खाएपछि आमाको दूध बालबालिकालाई अझ स्वादिलो लाग्ने नतिजा निकाल्नुभएको छ।

“हामीलाई अब थप चुनौती थपिएको छ — अब अरूले नसोचेका कुरा सोध्नुपर्छ,” विकाश कुमारले हाँस्दै भने।
उनका शब्दमा —

“आजको दुर्गन्धित जुत्ता नै भोलिको वैज्ञानिक खोजको सुरुवात हुन सक्छ।”