पुणे, २०८२ असार १० (June 24, 2025) — अमेरिकी आक्रमणपछि इरान–इजरायल युद्ध चर्कँदै गएको, भारत–पाकिस्तानबीच पुनः तनाव बढेको र विश्व बजारमा अस्थिरता उत्पन्न भइरहेको बेला भारत र नेपालबीचको १६औं सुरक्षा परामर्श समूह (INBCGSI) को बैठक पुणेमा सम्पन्न भएको छ। यो दुईदिने संवादले दुई छिमेकी राष्ट्रबीचको सुरक्षा साझेदारीलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याएको छ।

बैठकमा भारतीय प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व भारत सरकारको परराष्ट्र मन्त्रालयका अतिरिक्त सचिव (उत्तर) श्री मुनु महावरले गर्नुभएको थियो भने नेपाली प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व नेपाल सरकार परराष्ट्र मन्त्रालयका सहसचिव (दक्षिण एशिया) श्री गेहेन्द्र राजभण्डारीले गर्नुभएको थियो। बैठकमा दुबै देशका परराष्ट्र तथा रक्षा मन्त्रालयका अधिकारीहरू, भारतीय सेना र नेपाली सेनाका निर्देशनालयका पदाधिकारीहरू सहभागी थिए।

भू–राजनीतिक तरलता र सुरक्षात्मक अनिश्चितता बढिरहेको वर्तमान सन्दर्भमा यो बैठकले रणनीतिक सन्तुलन कायम राख्न द्विपक्षीय सुरक्षात्मक समन्वयको महत्व झन् बढाएको छ। इरान–इजरायल संघर्ष, अमेरिकी हस्तक्षेप, र भारत–पाकिस्तानको चर्किएको सीमा तनावबीच भारत र नेपालबीचको संवादले स्थिरताको संकेत दिएको छ।

बैठकमा रक्षा सामग्री आपूर्ति, सैन्य तालिम, विपद् व्यवस्थापन, संयुक्त सैन्य अभ्यास तथा सैनिक आदानप्रदानजस्ता विषयमा गम्भीर र सकारात्मक छलफल भएको थियो। साथै, दुबै पक्षले पुणेमा रहेको सार्वजनिक तथा निजी रक्षा उत्पादन कम्पनीहरूको भ्रमण गरेर सम्भावित औद्योगिक सहकार्यको सम्भावना पनि खोजेका थिए।

सुरक्षाका दृष्टिकोणले मात्र नभई मानवीय संकट व्यवस्थापनतर्फ पनि भारतको "छिमेकी पहिलो" नीतिले यो सहकार्यलाई अझ प्रभावकारी बनाएको देखिएको छ। इरानमा जारी युद्धका बीच #OperationSindhu अन्तर्गत भारतले २८१ भारतीय, ३ श्रीलङ्काली र २ नेपाली नागरिकलाई माशहादबाट दिल्ली सुरक्षित रूपमा उद्धार गरेको थियो। भारत सरकारका राज्य मन्त्री पवित्रा मार्गरिटाले उद्धार गरिएका नागरिकलाई स्वागत गर्न स्वयं दिल्ली विमानस्थलमा पुगेका थिए।

काठमाडौंस्थित भारतीय दूतावासले ट्वीट गर्दै लेख्यो:

"भारतको 'Neighbourhood First' नीति कार्यान्वयनमा — इरानबाट दुई जना नेपाली नागरिकलाई उद्धार गर्नु 🇮🇳 🇳🇵 मित्रताको प्रतिविम्ब हो।"

सन् २००३ मा स्थापना भएको INBCGSI संस्थागत संयन्त्रले भारत–नेपालबीचको रक्षा संवादलाई निरन्तरता दिँदै आएको छ। तर, २०२५ को यो संस्करणले अहिलेको अस्थिर विश्व परिदृश्यमा रणनीतिक गहिराइ थपेको देखिन्छ। सैन्य आधुनिकीकरण, समन्वित राहत कार्य, साइबर तथा परम्परागत खतरा व्यवस्थापनजस्ता क्षेत्रमा थप सहकार्यको प्रतिबद्धताले यो बैठकलाई केवल औपचारिकता होइन, कार्यान्वयनमुखी रणनीतिक संवादको रूपमा प्रस्तुत गरेको छ।

आजको विश्व सन्दर्भमा भारत–नेपालबीचको यो सुरक्षात्मक साझेदारी केवल दुई देशबीचको सम्बन्ध होइन, एक स्थायित्वको संकेत हो—जहाँ भौगोलिक निकटता, ऐतिहासिक सम्बन्ध, र रणनीतिक आवश्यकता एकै ठाउँमा समेटिएका छन्।