नेपाल–भारत सीमामा पछिल्लो समय अदृश्य शक्ति-संघर्ष चुलिएको छ। एक गोप्य सुरक्षा रिपोर्टअनुसार नेपालका सीमावर्ती जिल्लाहरूमा टर्की र पाकिस्तानको सहयोगमा मस्जिद, मदरसा र इस्लामिक केन्द्रहरूको संख्यामा अकल्पनीय बृद्धि देखिएको छ। कागजमा यी गतिविधि धार्मिक–सामाजिक सहायताको रुपमा देखिए पनि, भित्री तथ्यले भने कूटनीतिक, सुरक्षा र सामरिक सन्तुलनमा नयाँ लहर ल्याएको छ।

टर्कीको गैरसरकारी संस्था IHH, जसलाई तुर्की सरकार र गुप्तचर निकायहरूले समेत समर्थन गर्ने गरेको आरोप छ, स्थानीय संगठन इस्लामी संघ नेपाल (ISN) लगायतसँग मिलेर मुस्लिम अल्पसंख्यकलाई लक्षित गर्दै मस्जिद, मदरसा, अनाथालय र सांस्कृतिक केन्द्रहरू सञ्चालनमा जुटेको छ। IHH, TIKA र MIT जस्ता टर्कीका निकायहरूले राजनीतिक इस्लाम फैलाउने प्रयत्न गरिरहेको सुराकी स्रोतको दाबी छ। ISN सँग सम्बन्धित SADAT नामको टर्कीको अर्धसैनिक समूह भित्रि तालिम र गुप्त गतिविधिमा संलग्न भएको आशंका भारतीय पक्षले गरेको छ।

पाकिस्तान त आफ्नो परम्परागत शैलीमै सीमामा उपस्थित छ। ISI को सहायतामा सीमावर्ती क्षेत्रमा २०१८ मा ७६० मस्जिद थिए भने २०२१ मा यो संख्या १,००० पुगेको छ। मदरसा ५०८ बाट ६४५ पुगेका छन्। भारतीय सुरक्षा अधिकारीहरूका अनुसार, यीमध्ये धेरै संस्था धार्मिक वा शैक्षिक मात्र नभई, उग्रवादी र आपराधिक समूहको सुरक्षित बासस्थान, भारतविरुद्धको लजिस्टिक्स, कट्टरपन्थीकरण र आपराधिक नेटवर्क विस्तारको केन्द्र बन्न पुगेका छन्।

भारत–नेपाल १,७५१ किलोमिटर लामो खुला सीमाले भारतलाई थप संवेदनशील बनाएको छ। आपसी मित्रताको आधारमा वर्षौंदेखि कायम रहँदै आएको स्वतन्त्र आवतजावत अहिले भारतीय सुरक्षा संयन्त्रका लागि दुइधारे तरवार बनेको छ। अनुसन्धानले प्रतिबन्धित संगठन—जस्तै लश्कर-ए-तैयबा, जैश-ए-मोहम्मद, इन्डियन मुजाहिदीन—को आर्थिक, जनशक्ति र आपूर्ति नेपाल हुँदै सञ्चालन भएको तथ्य भेटिएको छ। पाकिस्तान, बंगलादेशका कार्यकर्ताहरूका लागि गेस्टहाउस र मदरसाहरू सुरक्षित आश्रयस्थल बनेका छन्।

अझ बढी गम्भीर विषय—केही सीमावर्ती गाउँमा मुस्लिम जनसंख्या र धार्मिक संरचनामा तेज वृद्धि देखिएको छ। कतिपय गाउँमा मस्जिद-मदरसा हिन्दू मन्दिरभन्दा बढी देखिन थालेका छन्। भारतीय सुरक्षा विश्लेषकहरूका अनुसार, यी परिवर्तनहरू समग्र सामाजिक संरचनामा असर पार्ने र भविष्यमा भारतविरोधी सञ्जाल तयार पार्ने रणनीतिक हिसाबले भएको आशंका छ। धार्मिक संस्था र गतिविधि भारतीय तथा नेपाली निकायबाट यथेष्ट निगरानी नहुँदा, चरमपन्थीकरण र अवैध कारोबारको जोखिम झनै बढेको छ।

पाकिस्तान खुलेआम प्रतिस्पर्धामा छ भने टर्कीले मानवीय सहयोगको छायाँमा विचारधारागत प्रभाव विस्तार गर्दैछ। यस्तो चुनौतीका कारण भारतलाई सीमाको व्यवस्थापन, गुप्तचर साझेदारी र नेपालसँगको कूटनीति पुनर्विचार गर्न बाध्य बनाएको छ। दिनदिनै खुल्दै गएका नयाँ धार्मिक संस्था कुन साँच्चिकै धर्मका नाममा छन् र कुन घातक रणनीतिको हिस्सा, यो छुट्याउन भारतीय सुरक्षाका लागि झनै चुनौतीपूर्ण हुँदै गएको छ।

सीमावर्ती गाउँका सर्वसाधारण भने शिक्षादान, सहायता र समुदायका लागि यी संस्था स्वागतयोग्य देख्छन्। तर सुरक्षा दृष्टिले यी संरचना अहिले चिन्ताको विषय बनेका छन्। धार्मिक र सामाजिक सहिष्णुतामा अब नयाँ प्रश्नहरू उठेका छन्—के सीमामा विदेशी विचारधाराको बढ्दो प्रभावले नेपाली–भारतीय समाजमा विभाजन ल्याउने हो? के खुला सीमा अब दक्षिण एसियाका लागि आफैमा असुरक्षा बन्न थाल्यो? र यस्ता गतिविधिलाई समयमै रोकथाम गर्न नसके, के भारतले वर्षौंको प्रयासमा रोक्दै आएको कट्टरपन्थी लहर यहीँबाट फैलिन सक्छ? यी जटिल प्रश्नहरूको जवाफ अझै अनिश्चित छ, तर परिस्थिति गम्भीर बन्दै गएको छ।

नेपाल मेडिकल कलेज