बौद्ध धर्ममा चिनियाँ हस्तक्षेप: दलाई लामाको नाममा दबाब, नेपालको मौनता कता?
काठमाडौं — नेपालमा चिनियाँ कूटनीतिक र सांस्कृतिक हस्तक्षेपले अहिले बौद्ध समुदाय, बुद्धिजीवी र नागरिक समाजमा गहिरो चिन्ता पैदा गरेको छ। व्यापार र पूर्वाधारको सीमाना पार गर्दै, चीनले पछिल्ला वर्षहरूमा बौद्ध धर्मसँग सम्बन्धित गतिविधिमा समेत अप्रत्यक्ष प्रभाव र दबाब दिन थालेको तथ्य सार्वजनिक भइरहेका छन्। नेपालका हिमाली क्षेत्रका तेन्पा, शेर्पा र लोबा समुदायको धार्मिक पहिचान गहिरोसँग दलाई लामासँग गाँसिएको छ। तर, चिनियाँ सरकारद्वारा दलाई लामालाई ‘अलगाववादी नेता’ को रूपमा चित्रण गर्ने औपचारिक नीति नेपालमै लाद्ने प्रयास भएको विभिन्न स्रोतले देखाउँछन्।
हालैका केही धार्मिक उत्सवहरूमा दलाई लामाको तस्बिर हटाउन स्थानीय प्रशासनमाथि दबाब परेको, कतिपय क्षेत्रका भिक्षुहरूमाथि निगरानी बढाइएको, र सरकारी अधिकारीहरू मौन रहेको समाचारहरू बाहिरिएका छन्। धर्म, संस्कृति र पहिचानको सवालमा नेपालमा बढ्दै गएको चुपचाप राजनीतिक दबाबबारे नागरिक समाज, धार्मिक अगुवा र मानवअधिकारकर्मीहरू खुलेर चिन्ता व्यक्त गर्न थालेका छन्। एक वरिष्ठ भिक्षु भन्छन्, “धर्मको स्वतन्त्रता हाम्रो अधिकार हो, तर आज दलाई लामाको नाम लिन डराउनुपर्छ। यस्तो अवस्था कहिल्यै थिएन।”
नेपालले ‘एक चीन नीति’ स्वीकारे पनि धार्मिक स्वतन्त्रताको प्रश्नमा देखिएको सरकारी मौनता आलोचनाको केन्द्रमा छ। अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा भारत, अमेरिका, जापान लगायतका देशहरूले दलाई लामालाई खुला समर्थन गर्दै आइरहेका छन्, तर नेपाल आफ्नो भौगोलिक कूटनीतिक सन्तुलनमा बारम्बार दबाबमा परेको छ। कूटनीतिक विशेषज्ञहरू भन्छन्, नेपालले धार्मिक, सांस्कृतिक र मानवअधिकारका सवालमा स्पष्ट नीति नबनाए भविष्यमा सामाजिक सन्तुलन र राष्ट्रिय स्वाभिमानमा गम्भीर असर पर्न सक्छ।
बढ्दो चिनियाँ दबाबसँगै नेपालको प्रशासनिक मौनता र बौद्ध समुदायमा गहिरिंदो असुरक्षा भावना अब बहसको नयाँ विषय बनेको छ। धार्मिक स्वतन्त्रता र सांस्कृतिक पहिचान जोगाउने सवालमा सरकार कति जिम्मेवार र संवेदनशील बन्न सक्छ — यो प्रश्न अझै अनुत्तरित छ, र नेपालका नागरिकहरू आफ्नो आस्थाको रक्षाका लागि अझ सजग र सचेत हुनुपर्ने समय आएको छ।
