काठमाडौं — प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले फेरि एकपटक दोहोर्‍याएका छन् कि भगवान् श्रीरामको जन्म नेपालमा, चितवनको माडीस्थित ठोरीमा भएको हो। एमाले केन्द्रीय पर्यटन विभागद्वारा आयोजित 'नेपालमा पर्यटन: अवस्था, चुनौती र सम्भावना' विषयक राष्ट्रिय गोष्ठीमा उनले यस अभिव्यक्तिमार्फत धार्मिक र भूगोल सम्बन्धी पुरानो विवादलाई नयाँ जीवन दिएका छन्। ओलीले भने, “राम नेपालमा जन्मिएका हुन्। अहिले त्यो भूभाग नेपालमा पर्छ। के थियो, के थिएन भन्ने इतिहासको कुरा हो, तर साँचो कुरा बोल्दा डराउनुपर्ने होइन।”

प्रधानमन्त्री ओलीले थप स्पष्ट पारे, “हामी पर्यटनका कुरा गर्छौं तर राम जन्मिएको कुरा भन्न हिच्किचाउँछौं। रामको जन्मभूमि नेपालमै हो भन्ने आँट किन गर्न सकिँदैन? सत्य बोल्न डराएर कसरी अघि बढ्न सकिन्छ?”

यो अभिव्यक्ति कुनै नयाँ होइन। उनले २०७७ सालमा पनि प्रधानमन्त्रीकै हैसियतमा सोही दाबी गरेका थिए, जसले त्यसबेला भारतीय पक्षमा तीव्र असन्तुष्टि र मिडिया आलोचना निम्त्याएको थियो। भारतको अयोध्यालाई रामको जन्मभूमिका रूपमा स्थापित मान्यतामाथि ओलीको टिप्पणीले धार्मिक संवेदनशीलता मात्र होइन, कूटनीतिक सन्तुलनमा समेत प्रश्न खडा गरेको हो।

यो टिप्पणी प्रधानमन्त्री ओलीको वर्तमान कार्यकालको उत्तरार्धतिर आएको हो, जब उनी भारत भ्रमणको अपेक्षित कार्यक्रमबिनै प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा छन्। केही विश्लेषकहरूका अनुसार, ओली भारतसँगको सम्बन्धमा चिसोपन महसुस गरिरहेका छन् र सोही पृष्ठभूमिमा यो विषय पुनः उठाइएको हो।

ओलीले दिएको कथन केवल धार्मिक दृष्टिकोणमा सीमित छैन। उनले वाल्मीकिकृत रामायण उद्धृत गर्दै भने, “कोशी नदी पार गरेर राम र लक्ष्मणले विश्वामित्रसँग शिक्षा लिए भन्ने वर्णन रामायणमा छ। त्यो भूगोल नेपालकै हो।” उनले विश्वामित्र, शिव र ऋषि कौशिक नेपालकै भएको समेत तर्क प्रस्तुत गरे।

राजनीतिक भाषणबाजीका बाबजुद पनि दुवै सरकारबीचका द्विपक्षीय संयन्त्रहरू सक्रिय र क्रियाशील छन्, जसअन्तर्गत विभिन्न क्षेत्रहरूमा सहकार्य निरन्तर अघि बढिरहेको छ। यो कदम कूटनीतिक शान्ति कायम राख्ने र बहसलाई थप चर्किन नदिने प्रयासजस्तो देखिन्छ।

तर दक्षिण एसियाली सन्दर्भमा रामको व्यक्तित्व केवल धार्मिक सीमाभित्र सिमित छैन। थाइल्यान्डको राजपरिवारले आफूलाई रामको वंशज मानेको ऐतिहासिक प्रसंग छ, र इन्डोनेसियामा समेत रामको सम्मान विशेष गरी ‘रामायण बलिए’ नृत्य र धार्मिक पर्वहरूमा देखिन्छ। यद्यपि भारतमा रामको जन्मभूमि अयोध्या हो भन्ने दाबी गहिरो धार्मिक आस्थासँग जोडिएको छ।

नेपालभित्र ओलीको अभिव्यक्तिले दुई धार बनाएको छ। एक पक्षले यसलाई नेपाली इतिहास र संस्कृति पुनःस्थापनाको प्रयास मानेका छन् भने अर्को पक्षले यसलाई अनावश्यक विवाद उत्पन्न गर्ने राष्ट्रवादी उन्मादका रूपमा लिएका छन्।

यस्तो समयमा उठाइएको यस्तो दाबीले धार्मिक आस्थाको विषयलाई राजनीतिक विमर्शमा ल्याउने र दुई देशबीचको भावनात्मक सम्बन्धमा फेरि तरंग ल्याउने सम्भावना प्रबल देखिन्छ। अब प्रश्न उठ्छ—प्रधानमन्त्रीको यो कथन ऐतिहासिक प्रमाणको शोधका लागि मार्ग खोल्नेछ, वा यो केवल क्षणिक राजनीतिक लाभका लागि प्रयोग भएको राष्ट्रवादी कार्ड मात्र हुनेछ? जवाफ पर्खनै बाँकी छ।