पञ्चेन लामाको नेपाल भ्रमण रोकियो! नेपाल आजको रिपोर्टले ल्यायो ठुलो परिवर्तन
काठमाडौं, नेपाल – चिनियाँ सरकारद्वारा मान्यता प्राप्त तथाकथित पञ्चेन लामा ग्यात्सेन नोर्बुको संभावित नेपाल भ्रमणले कूटनीतिक तहमा गहिरो असर पारेको छ। नेपाल आजले डिसेम्बर १०, २०२४ मा यस विषयमा प्रकाशित विशेष रिपोर्टले यो भ्रमणले नेपाललाई भूराजनीतिक रूपमा चुनौतीपूर्ण स्थितिमा पुर्याउने चेतावनी दिएको थियो।
रिपोर्टको प्रभावस्वरूप, नेपाल सरकारले ग्यात्सेन नोर्बुको भ्रमणको संवेदनशीलता गम्भीर रूपमा लिएको छ। अब पञ्चेन लामाको भ्रमण रोकिएको छ, तर यस मुद्दाले केही गम्भीर प्रश्नहरू उठाएका छन्, विशेष गरी लुम्बिनी क्षेत्र विकास कोषका उपाध्यक्ष ल्यारक्याल लामाको भूमिकाबारे।
पञ्चेन लामाको पृष्ठभूमि
चिनियाँ सरकारले परम्परागत तिब्बती बौद्ध धर्मको मान्यता बेवास्ता गर्दै सन् १९९५ मा ग्यात्सेन नोर्बुलाई पञ्चेन लामाको रूपमा नियुक्त गर्यो। यसअघि, दलाई लामाले गेदुन चोइकी निमालाई पञ्चेन लामाका रूपमा मान्यता दिएका थिए। गेदुन चोइकी निमाको बेपत्ता पारिएको घटनाले तिब्बती समुदायमा चिनियाँ हस्तक्षेपको गहिरो विरोध गरायो।
ग्यात्सेन नोर्बुको धार्मिक नेतृत्व विवादास्पद छ। उनलाई चीनले तिब्बती बौद्ध धर्ममाथि आफ्नो राजनीतिक प्रभाव कायम राख्न प्रयोग गरेको आरोप लाग्दै आएको छ।
नेपालमा पञ्चेन लामाको संभावित भ्रमण र सरकारको प्रतिक्रिया
नेपाल आजको विशेष रिपोर्टपछि, सरकार यस विषयमा सचेत भएको छ। चिनियाँ पक्षबाट लुम्बिनीमा पञ्चेन लामालाई ल्याउने तयारी भए पनि सरकारका उच्च अधिकारीहरूले यसको संवेदनशीलता बुझ्दै भ्रमण रोक्न सक्रिय भूमिका खेलेका छन्।
यस सन्दर्भमा, लुम्बिनी क्षेत्र विकास कोषका उपाध्यक्ष ल्यारक्याल लामा पञ्चेन लामाको भ्रमण व्यवस्थापनमा संलग्न रहेको भन्दै आलोचित भएका छन्।
ल्यारक्याल लामाको विवादास्पद पृष्ठभूमि
ल्यारक्याल लामाको पृष्ठभूमि कानूनी, नैतिक, र व्यावसायिक रूपमा विवादास्पद छ।
- गोली प्रकरण:
२०७२ मंसिर ३० गते, काठमाडौं प्रहरीले ल्यारक्याल लामाको बैंक लकरबाट ज्यान हत्यामा प्रयोग हुने १४ थान गोली फेला पारेको थियो। एक बौद्ध भिक्षुको रूपमा चिनिने लामाको लकरमा यस्तो सामग्री फेला पर्नु केवल कानूनी रूपमा होइन, नैतिक रूपमा पनि गम्भीर थियो। - न्यायिक निर्णय:
यस मुद्दामा जिल्ला प्रशासन कार्यालय, काठमाडौंले उनलाई दोषी ठहर गर्दै प्रती गोली रु. २ हजारका दरले कुल रु. २८ हजार जरिवाना तिराएको थियो। समान मुद्दामा अन्य व्यक्तिहरूले जेल सजाय पाएको अवस्थामा, लामाले सजिलै छुट पाउनुले न्यायिक प्रक्रियामाथि प्रश्न खडा गरेको छ। - नैतिक प्रश्नहरू:
लामा एक शान्तिदूतका रूपमा चिनिन्छन्। तर, उनका गतिविधिहरूले उनको नैतिकता र आचरणमाथि गम्भीर प्रश्न उठाएको छ।
लुम्बिनी क्षेत्र विकास कोषमा लामाको नियुक्ति
लुम्बिनी क्षेत्र विकास कोषको उपाध्यक्षको रूपमा लामाको नियुक्ति नै विवादास्पद छ।
- नेपालको संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय अन्तर्गत ४ ख बमोजिम, फौजदारी अभियोग प्रमाणित भएका व्यक्तिहरूलाई यस्तो जिम्मेवार पदमा नियुक्त गर्न कानूनी रोक छ।
- तर, तत्कालीन पर्यटनमन्त्री सुदन किरातीको सिफारिसमा र प्रचण्ड नेतृत्वको मन्त्रिपरिषद्को अनुमोदनपछि लामालाई यो पदमा नियुक्त गरियो।
लामाको नियुक्तिले कानूनी र नैतिक मान्यता उल्लंघन गरेको स्पष्ट छ। यस्तो पृष्ठभूमि भएका व्यक्तिले बुद्ध जन्मभूमिको संरक्षणमा मुख्य भूमिका खेल्नु लुम्बिनीको प्रतिष्ठामाथि नै प्रश्नचिन्ह खडा गर्छ।
नेपालको तटस्थता र कूटनीतिक चुनौती
नेपालले लामो समयदेखि चीन र भारतबीच सन्तुलन कायम गर्दै आफ्नो धार्मिक तटस्थता जोगाउँदै आएको छ। तर, पञ्चेन लामाको सम्भावित भ्रमणले यो तटस्थतामाथि गम्भीर दबाब सिर्जना गरेको थियो।
- नेपालको छवि:
लुम्बिनीलाई शान्ति र अहिंसाको प्रतीक मानिन्छ। तर, यस्तो विवादास्पद व्यक्तित्वको भ्रमणले नेपाललाई भूराजनीतिक विवादमा तान्न सक्थ्यो। - भारत र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रिया:
भारत र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय समुदायहरूले पञ्चेन लामाको भ्रमणलाई चीनको प्रभुत्व विस्तारको प्रयासका रूपमा हेर्ने सम्भावना थियो।
नेपाल आजको प्रभाव र निष्कर्ष
नेपाल आजको विशेष रिपोर्टले पञ्चेन लामाको भ्रमणले पर्न सक्ने असरबारे सचेत गराएपछि सरकार यस विषयमा सक्रिय भएको छ।
अब, पञ्चेन लामाको भ्रमण रोकिएको अनुमान छ। तर, ल्यारक्याल लामाजस्तो विवादास्पद व्यक्तित्वलाई बुद्ध भूमि लुम्बिनीको जिम्मेवारी दिनु नै नेपाल सरकारको नैतिक, कानूनी, र कूटनीतिक क्षमतामाथि गम्भीर प्रश्न खडा गर्ने विषय बनेको छ।
नेपाल सरकारले लुम्बिनीजस्तो प्रतिष्ठित स्थलको संरक्षण र प्रबर्द्धनका लागि कानूनी र नैतिक रूपमा योग्य व्यक्तिहरूलाई मात्र जिम्मेवारी दिनुपर्ने आवश्यकता छ। लुम्बिनीको गरिमा जोगाउन सबै पक्षले गम्भीर ध्यान दिनुपर्ने बेला आएको छ।
