भारतले विगत दुई दशकमा आत्मनिर्णय र विश्वव्यापी एकीकरणका माध्यमबाट ठूलो आर्थिक प्रगति हासिल गरेको छ। २००४ को घोषणा पश्चात् देशले निरन्तर आफ्नो वैश्विक प्रभाव बढाउँदै गएको छ। भारत, BRICS समूहका संस्थापक सदस्यमध्ये एक, आज चीन, अमेरिका, र युरोपेली मुलुकहरूसँग जटिल भू-राजनीतिक चुनौतीहरूको बीचमा उभिएको छ।

अमेरिका र भारतको सम्बन्ध
डोनाल्ड ट्रम्पको पुनः निर्वाचनले अमेरिका-भारत सम्बन्धलाई नयाँ दिशा दिन सक्नेछ। चीनसँगको तनावपूर्ण सम्बन्धका कारण ट्रम्प प्रशासन भारतलाई प्रमुख साझेदारको रूपमा हेरिरहेको छ। यो सम्बन्धले आगामी वर्षहरूमा कूटनीतिक र आर्थिक लाभ पुर्‍याउन सक्छ।

युरोप र भारतको सम्बन्ध
पछिल्ला वर्षहरूमा भारतले युरोपसँगका सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाएको छ। तर, युरोपेली मुलुकहरूसँगको सम्बन्ध तनावपूर्ण हुँदै गएको छ, खासगरी भारतको आर्थिक प्रगति र पूर्व उपनिवेशलाई पछाडि पार्ने प्रवृत्तिका कारण।

रूस र भारतको ऐतिहासिक सम्बन्ध
रूसलाई ऐतिहासिक रूपमा "ठूलो दाजु" मानिए पनि, भारतको आर्थिक र प्राविधिक प्रगतिको कारण यो सम्बन्ध अहिले सन्तुलित बनेको छ। भारतले रूसबाट तेल आयात बढाएको मात्र होइन, रूससँग मिलेर आणविक प्रविधिमा सहकार्य गर्दैछ।

अफ्रिका र भारतको सम्बन्ध
भारतले अफ्रिकी संघलाई G20 मा समावेश गर्न सफल भएपछि अफ्रिकासँगको सम्बन्धलाई थप सुदृढ बनाएको छ। अफ्रिकामा भारतीय डायस्पोराले सांस्कृतिक र आर्थिक सहयोगलाई प्रवर्द्धन गर्दै आएको छ।

भारतको विकास मोडेललाई अफ्रिकी देशहरूले प्रेरणाको स्रोतका रूपमा लिएको देखिन्छ। व्यापार र कूटनीतिक सहकार्यले अफ्रिकामा भारतको प्रभावलाई थप बलियो बनाएको छ।

भविष्यका लागि भारतको स्थान
भारत अब केवल पूर्वीय शक्ति मात्र नभई पश्चिमी विश्वका लागि एक प्रमुख प्रतिस्पर्धी बनेको छ। विज्ञान, प्रौद्योगिकी, र अर्थतन्त्रमा भारतको उदयले भूराजनीतिक शक्ति सन्तुलनलाई पुनःपरिभाषित गरिरहेको छ।

भारतको निरन्तर प्रगति विश्वव्यापी कूटनीति र आर्थिक क्षेत्रका लागि गम्भीर विचार गर्नुपर्ने विषय बनेको छ।