भारत सरकारले मौसम पूर्वानुमानलाई सटीक बनाउन ूमिशन मौसमू नामक महत्वाकांक्षी योजना सुरु गरेको छ। यो पहल पृथ्वी विज्ञान मन्त्रालय (MOES) को नेतृत्वमा अघि बढाइएको छ र यसको लागि दुई वर्षभित्र रु दुई  करोड (२६७ मिलियन USD) बजेट विनियोजन गरिएको छ। मिशन मौसमको मुख्य उद्देश्य भारतलाई मौसम र जलवायु विज्ञानमा विश्वस्तरीय बनाउन तथा देशलाई ‘मौसमको लागि तयार’ र ‘जलवायु-स्मार्ट’ बनाउने हो।

भारतको अर्थतन्त्र जलवायुमा गहिरो रूपमा निर्भर छ। कृषि, जुन कुल गार्हस्थ उत्पादन (GDP) १८ प्रतिशत योगदान दिन्छ र ६० प्रतिशत जनसंख्यालाई रोजगारी दिन्छ, मौसम र जलवायुमा धेरै हदसम्म निर्भर रहन्छ। अनियमित मनसुन, बाढी, सुख्खा, र अत्यधिक मौसम घटनाहरूले खाद्यान्न उत्पादन, पानीको स्रोत, र समग्र आर्थिक स्थायित्वमा गम्भीर असर पुर्‍याउँदै आएको छ। यस्ता चुनौतीहरूलाई सामना गर्न मिशन मौसमले भारतको मौसम पूर्वानुमान प्रणालीलाई अत्याधुनिक बनाउने लक्ष्य राखेको छ।

मिशन मौसमले भारतको मौसमी पूर्वानुमानमा सुधार ल्याउन नयाँ प्रविधिहरूको प्रयोग गर्ने योजना बनाएको छ। यसमा उच्च(रिजोल्युसन मौसम मोडेलहरू, अगली पुस्ताका डपलर राडार, मौसमको अवलोकनका लागि उपग्रहहरू, उच्च प्रदर्शन कम्प्युटिङ प्रणाली (HPC), र इन्टरनेट अफ थिंग्स (LOT) जस्ता प्रविधिहरू समावेश छन्। यस्ता प्रविधिले साना स्तरमा समेत मौसम घटनाहरूको सटीक भविष्यवाणी गर्न सक्षम बनाउनेछ।

भारतमा कृषि मुख्यतस् मनसुनमा निर्भर भएकाले मिशन मौसमले किसानहरूको लागि अत्यन्त उपयोगी हुनेछ। किसानहरूले अब सटीक मौसम जानकारीको आधारमा बाली रोपाइँ, सिँचाइ, र कटानीजस्ता महत्त्वपूर्ण निर्णयहरू गर्न सक्नेछन्। मिशन मौसमले किसानहरूका लागि विशिष्ट सल्लाहसहितका कृषि(मौसमीय निर्देशनहरू विकास गर्ने योजना बनाएको छ। यसले बालीमा रोग नियन्त्रण, मल प्रयोग, र पानी व्यवस्थापनमा मद्दत पुग्नेछ, जसले जोखिम घटाउने र उत्पादन बढाउनेछ।

अत्यधिक मौसम घटनाहरू जस्तै चक्रवात, बाढी, र गर्मीको लहरले जनधनको ठूलो क्षति पुर्‍याउँदै आएको छ। मिशन मौसमले यस्ता घटनाहरूका लागि प्रारम्भिक चेतावनी प्रणालीको विकास गरेर आपत्कालीन व्यवस्थापनलाई सुधार गर्नेछ। यसले समयमा पूर्वतयारी गर्न सम्बन्धित निकायलाई सक्षम बनाउनेछ, जसले मानवीय र आर्थिक क्षति न्यून गर्नेछ।

जलवायु परिवर्तनको सामना गर्न भारतलाई जलवायु(स्मार्ट बनाउने मिशन मौसमको मुख्य लक्ष्य हो। यो योजना दिगो सहरी विकासको साथ मिलेर जलवायु र मौसमको जानकारीलाई सहरी योजनामा समावेश गर्न चाहन्छ। यसले हरित पूर्वाधारको डिजाइन, ऊर्जा उपयोगको अनुकूलन, र पानी सुरक्षामा सुधार ल्याउन मद्दत गर्नेछ।

भारत मिशन मौसमको माध्यमबाट विश्वव्यापी जलवायु विज्ञानमा महत्वपूर्ण योगदान दिने योजना बनाइरहेको छ। भारतीय वैज्ञानिकहरूले अन्तर्राष्ट्रिय परियोजनाहरूमा सहभागी भएर आफ्ना अनुभव र ज्ञान बाँड्न सक्नेछन्। विश्व मौसम संगठन (WMO) र पेरिस सम्झौताजस्ता पहलकदमीमा भारतको सक्रिय भूमिकाले यसलाई जलवायु चुनौतीहरूको समाधान गर्ने महत्वपूर्ण देशको रूपमा स्थापित गरेको छ।

यद्यपि मिशन मौसमले धेरै आशा जगाएको छ, यसको कार्यान्वयनमा केही चुनौतीहरू देखिएका छन्। बजेटको प्रभावकारी उपयोग, डेटा एकीकरण, सार्वजनिक चेतना, र जलवायु परिवर्तन न्यून गर्ने उपायहरू प्राथमिकतामा राख्नुपर्नेछ। तर यी चुनौतीहरूको बाबजुद, मिशन मौसमले भारतको मौसम र जलवायु लचिलोपनमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याउने सम्भावना छ। यसले सरकार, शैक्षिक संस्थान, र निजी क्षेत्रको सहकार्यमा दिगो र सुरक्षित भविष्यको आधार तयार गर्नेछ। मिशन मौसम भारतलाई ‘मौसम-तयार’ र ‘जलवायु-स्मार्ट’ बनाउने दिशामा एउटा ऐतिहासिक कदम हो।