पूर्वी पहाडको ‘खोल्साको सुन’ मानिने अलैँचीले नयाँ बारीबाट बजार छिर्नासाथ बलियो मूल्य पाएको छ। नेपाल अलैँची व्यवसायी महासङ्घका कार्यकारी निर्देशक अनिल ढुङ्गानाका अनुसार नेपालकै सबभन्दा ठूलो थोक केन्द्र बिर्तामोडमा आइतबार प्रतिमन (४० केजी) रू. ९४ हजारमा कारोबार भयो। उहाँका शब्दमा, “यो निकै राम्रो भाउ हो,” किनकि गत वर्ष यही सिजनमा प्रतिमन भाउ झरेर करिब रू. ४० हजारसम्म पुगेको थियो। महासङ्घका भनाइअनुसार यो दर विगत सात वर्षकै उच्च मानिएको छ; तर उपलब्ध तथ्यांकले २०७५ सालको यही सिजनमै प्रतिमन रू. १.०५ लाख पुगेको र त्यही वर्ष मङ्सिरमा रू. १.०७ लाख पुगेको देखाउने भएकाले ‘सात वर्षकै उच्च’ भन्ने दाबी कति वर्षलाई आधार मानेर गरिएको हो भन्ने प्रश्न खुलै छ।

ढुङ्गानाले भदौ–असोजतिर मूल्य बलियो हुनु मङ्सिर–पुसतिर थप वृद्धि हुने संकेत मानिने बताउनुभयो। खेतिपट्टिको लागतका बारेमा उहाँ भन्छन्, “एक मन अलैँची उत्पादन गर्न किसानले अधिकतम रू. २० हजारसम्म लगानी गरेका हुन्छन्,” अहिले जस्तो भाउ पाइँदा किसान ‘नाफामा’ भएको उहाँको निष्कर्ष छ। व्यापारीले किसानबाट खरिद गरि भण्डारण राखेर मङ्सिर–पुसतिर बजार चढ्दा निकास गर्ने चलनले मूल्य–अपेक्षालाई थप उकास्ने बजार व्यवहार पनि देखिएको छ।

उत्पादन सन्दर्भमा नेपालका ४२ जिल्लामा अलैँचीखेती रहे पनि कोशी प्रदेशका पाँचथर, ताप्लेजुङ, इलाम, सङ्खुवासभा, खोटाङ, भोजपुर र तेह्रथुम प्रमुख उत्पादन क्षेत्र हुन्। प्रदेशमै करिब ७,५०० हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रफलमा खेती हुँदै आएको तथ्यांक छ। वैदेशिक व्यापारतर्फ, आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा काँकडभिट्टा नाकामार्फत मात्र रू. ७ अर्ब ६७ करोड बराबरको अलैँची भारततर्फ निकासा भएको मेची भन्सार कार्यालयले जनाएको छ। नेपालमा उत्पादित अलैँचीमध्ये करिब ९० प्रतिशत निर्यात हुने चलन छ; भारतीय बजार पुगेपछि त्यहाँ ‘ब्रान्डिङ’ भएर विश्व बजारमा फैलिने तर नेपाली अलैँचीको सोझो वैश्विक पहुँच सीमित रहँदै आएको यथार्थ पनि सम्बन्धित निकायहरूले दोहोर्याउँदै आएका छन्।

मूल्यको ऐतिहासिक दायराले पनि अहिलेको उचाइ बुझ्‍न सघाउँछ—२०६७ सालमा प्रतिमन रू. १.२० लाखसम्म कारोबार भएको र त्यसपछि त्यो स्तर नदोहोऱ्याएको तथ्य उपलब्ध छ। तसर्थ, चालु सिजनको रू. ९४ हजारले किसानलाई उत्साहित गरे पनि, विगतका ‘पीक’सँग तुलना गर्दा बजारले अझ माथि जान सक्ने ‘हेडरूम’ बाँकी देखिन्छ। अब आउने मङ्सिर–पुसको मूल्य–चालले किसानको आम्दानी, व्यापारीको भण्डारण–रणनीति र निर्यातको गति—तीनै पक्षको मनोबल कता मोडिन्छ भन्ने निर्धारण गर्नेछ।