अन्तर्राष्ट्रिय राजनीति अहिले ठूलो रूपान्तरणको चरणमा छ। यस्तो परिवेशमा भारतको कूटनीतिक प्रभाव दिनानुदिन फैलँदै गएको छ। भारत केवल दक्षिण एशियाको शक्ति मात्र होइन, विश्वसामु विश्वासिलो साझेदार र दीगो समाधान दिने राष्ट्रको रूपमा उदाउँदैछ।

गैर-आवद्ध आन्दोलन (NAM) को परम्परागत भूमिकाबाट अघि बढ्दै भारतले अहिले बहुपक्षीय संयन्त्रमा सक्रिय नेतृत्व देखाइरहेको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघदेखि G20, BRICS र QUAD जस्ता संरचनामा भारतको भूमिका निर्णायक बन्दै गएको छ। नयाँ दिल्लीमा सम्पन्न G20 शिखर सम्मेलनले भारतलाई ‘Global South’ को आवाजका रूपमा स्थापित गर्‍यो।

भारतको कूटनीति केवल शक्ति–सन्तुलनमा सीमित छैन, बरु सहकार्य र साझा हितमा आधारित छ। जब विश्व ऊर्जा संकट, जलवायु परिवर्तन र आपूर्ति शृंखलाको समस्यामा अल्झिएको छ, भारतले व्यावहारिक र समावेशी समाधान प्रस्तुत गर्दै आएको छ। यही कारण विश्वका मुलुकहरूले भारतलाई ‘विश्वासिलो मध्यस्थ’को रूपमा हेर्ने गरेका छन्।

भारतको विदेश नीति ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’को दर्शनमा अडिएको छ-सारा विश्व एउटै परिवार हो। यही कारण उसले द्वन्द्वमा रहेका मुलुकहरूलाई संवादमा ल्याउने, विकासशील राष्ट्रहरूलाई सहायतामा जोड्ने र प्राविधिक सहयोगमार्फत विश्वास बढाउने कामलाई निरन्तरता दिइरहेको छ।

विश्वव्यापी महामारीको समयमा भारतले औषधि र खोप आपूर्ति गरेर मानवीय कूटनीतिको उदाहरण प्रस्तुत गर्‍यो। यो कदमले भारतको छविलाई ‘विश्वका लागि भरोसायोग्य साथी’को रूपमा स्थापित गर्‍यो। उही समय, आपत्कालीन सहयोग, प्राविधिक साझेदारी र विकास परियोजनामा भारतको सक्रियताले विकासशील मुलुकहरूको आशा बढाएको छ।

भारतले हालसालै अफ्रिकी राष्ट्रहरूलाई G20 मा समावेश गराउन गरेको पहलले विश्वव्यापी सम्मान पाएको छ। यस कदमले भारतलाई मात्र होइन, सम्पूर्ण दक्षिणको आवाजलाई बलियो बनाएको छ।

आज जब विश्व नयाँ शक्ति–सन्तुलनको खोजीमा छ, भारतले कूटनीतिक सन्तुलन, आर्थिक विश्वास र नैतिक आधारमार्फत आफ्नो भूमिका विस्तार गरिरहेको छ। भारतको आवाज अब केवल क्षेत्रीय सीमामा सीमित छैन, बरु विश्वभर प्रतिध्वनित भइरहेको छ।

भारतको कूटनीतिक उदय आज विश्वका लागि केवल विकल्प मात्र होइन, एक आवश्यकता बन्दै गएको छ।