नयाँ दिल्ली/बेइजिङ, भदौ ७ (एजेन्सी) – लामो समयदेखि तिक्त बनेको भारत–चीन सम्बन्ध पछिल्लो भेटवार्तापछि फेरि एकपटक सतर्क तर नियंत्रित संवादको बाटोमा प्रवेश गरेको देखिएको छ। चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यी र भारतीय राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजित दौवालबीच भएको वार्ताले दुबै मुलुक सीमासम्बन्धी विवादलाई उच्चस्तरीय राजनीतिक तहमा व्यवस्थापन गर्ने सहमति व्यक्त गरे पनि, विश्वास र स्थायित्व अझै निर्माण प्रक्रियामै रहेको छ।

सीमासम्बन्धी संवाद र राजनीतिक संकेत

The Print को प्रतिवेदनअनुसार, वार्तामा भारतले सीमाको शान्ति र स्थायित्वलाई द्विपक्षीय सम्बन्धको आधार बनाउनुपर्ने कुरा जोड दिएको छ। दौवालले लद्दाख र अरुणाचल प्रदेशमा भएको हालको चेकपोस्ट गतिविधि तथा सैनिक उपस्थितिबारे चिन्ता व्यक्त गरेका थिए। वाङ यीले भने विवादलाई “धैर्यपूर्वक संवादमार्फत” समाधान गर्ने प्रतिवद्धता जनाएका छन्। यो भेटलाई विश्लेषकहरूले “क्वाएट डिप्लोमेसी” को उदाहरण मानिरहेका छन्—जहाँ दुबै मुलुक खुला सामना भन्दा पनि नियन्त्रणित र आन्तरिक सहमतिको बाटो खोजिरहेका छन्। तर सैनिक स्तरमा भएको तनावले देखाउँछ, राजनीतिक वार्ता मात्रले सम्बन्धमा दीर्घकालीन विश्वास कायम गर्न गाह्रो हुनेछ।

ब्रह्मपुत्रा मेगाड्याम र भारतीय चिन्ता

भारत–चीन सम्बन्धमा जलस्रोत सधैं संवेदनशील मुद्दा रहँदै आएको छ। हालै चीनले तिब्बत क्षेत्रमा ब्रह्मपुत्रा नदीमा विशाल मेगा–ड्याम निर्माणको योजना अघि सारेपछि भारतमा गहिरो चिन्ता व्यक्त गरिएको छ। News Nation को रिपोर्टअनुसार, भारतीय विदेशमन्त्री एस. जयशंकरले वाङ यीलाई भेटेर यो मुद्दा प्रत्यक्ष उठाएका थिए। भारतले यसलाई केवल वातावरणीय असरको दृष्टिले मात्र होइन, राष्ट्रिय सुरक्षाको प्रश्नका रूपमा पनि हेरिरहेको छ। असम र अरुणाचल प्रदेशमा ब्रह्मपुत्राको प्रवाह कम हुँदा खाद्य सुरक्षा, कृषि उत्पादन र स्थानीय जीवनमा ठूलो असर पर्न सक्ने अनुमान गरिएको छ। यसैले भारतले मेगा–ड्यामबारे पारदर्शिता र प्रत्यक्ष संवादको माग राखेको छ।

व्यापारिक सहजता र नयाँ संकेत

तनावपूर्ण सम्बन्धबीच पनि चीनले भारतप्रति केही लचकता देखाएको छ। Economic Times का अनुसार, चीनले हालै भारतलाई उर्वरक, रेयर–अर्थ धातु र टनेल बोरिङ मेसिन जस्ता सामाग्रीको आपूर्ति सहज बनाउने निर्णय गरेको छ। यसले औद्योगिक र अवसंरचनात्मक परियोजनामा प्रत्यक्ष लाभ दिनेछ। साथै, दुबै मुलुकबीच प्रत्यक्ष हवाई उडान पुनः सुरु गर्ने तयारी पनि भइरहेको छ, जसले व्यापार र मानिस–मानिसबीचको सम्पर्कलाई पुनर्जीवित गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। यी साना तर महत्त्वपूर्ण कदमहरूले संकेत गर्छन् कि सम्बन्ध पूर्णरूपमा तुट्ने अवस्थामा छैन, बरु नियन्त्रणित तर निरन्तर संवादमार्फत सन्तुलन कायम गर्ने रणनीति दुवै पक्षले रोजेका छन्।

व्यापक परिप्रेक्ष्य

भारत–चीन सम्बन्ध अहिले एक प्रकारको “कन्टेन्ड एंगेजमेन्ट” अर्थात् नियंत्रित संलग्नताको अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ। सीमामा तनाव कायम भए पनि आर्थिक र व्यापारिक आवश्यकताले दुबै मुलुकलाई संवादमै बाँधिरहेको छ। चीनको मेगा–ड्याम परियोजना भारतका लागि गम्भीर सुरक्षा चुनौती बनेको छ भने, चीनका लागि भारत विशाल बजार र रणनीतिक साझेदार हो। यसले दुबैलाई एकअर्काबाट टाढा रहन नसक्ने अवस्थामा राखेको छ।

अन्तिम मूल्याङ्कन

विश्लेषकहरूको भनाइमा, भारत–चीन सम्बन्धलाई अब केवल सीमा विवाद वा व्यापारिक आँकडाबाट मात्र नाप्न सकिँदैन। यो सम्बन्ध भूराजनीतिक सन्तुलन, जलस्रोत सुरक्षा, वातावरणीय असर र रणनीतिक सहकार्य जस्ता बहुआयामिक मुद्दासँग गाँसिएको छ। ब्रह्मपुत्रा जस्तो जीवनरेखा नदीमा मेगा–ड्याम निर्माणले भविष्यमा गम्भीर असन्तुलन ल्याउन सक्छ भने, व्यापारिक सहजताले तत्कालिक विश्वासको सन्देश दिएको छ। भावी मार्ग यसैमा निर्भर हुनेछ—दुवै मुलुकले संवादलाई दीर्घकालीन स्थायित्वमा रूपान्तरण गर्न सक्छन् कि, वा सीमित सहकार्य र निरन्तर अविश्वासकै चक्रमा अल्झिरहन्छन्।