संयुक्त राष्ट्रसंघको परमाणु नियामक निकाय (आइएइए) का महानिर्देशक राफेल ग्रोसीले आफ्ना निरीक्षकहरूको “पहिलो टोली इरानमा फर्किएको” र काम पुनः थालनीका “व्यावहारिक व्यवस्था”बारे तेहरानसँग समन्वय भइरहेको बताएका छन्। ग्रोसीले मंगलबार फक्स न्युजको ‘द स्टोरी’मा भनेका अंशलाई इजरायल–आधारित मिडियाहरूले उद्धृत गर्दै प्रसारित गरेका छन्। 

यसअघि फ्रान्स, ब्रिटेन र जर्मनी (इ–थ्री/E3) ले जेनेभामा इरानी प्रतिनिधिसँग भेटेर, निरीक्षण फेरि खुला गर्ने, समृद्ध युरेनियमको विवरण दिनेजस्ता सर्त पूरा भए सीमित समयका लागि ‘स्न्यापब्याक’ नचलाउने संकेत दिएका थिए। तर सहमति नभए नजिकिँदै गरेको समयसीमाभित्रै संयुक्त राष्ट्रसंघका अघिल्ला प्रतिबन्ध पुनः लागू गर्ने तयारी रहेको ती देशहरूले दोहोर्याएका छन्। भेटपछि इरानी उपविदेशमन्त्री काजेम घारिबाबादीले “कूटनीतिलाई समय र ठाउँ दिनु पर्ने” भन्दै वार्ता निरन्तरता हुने बताए। 

एजेन्सीको पहुँच रोकिनुको पृष्ठभूमि जुन २०२५ मा १२ दिन चलेको इजरायल–इरान युद्ध र त्यसक्रममा भएका अमेरिकी र इजरायली आक्रमणसँग जोडिन्छ। ती घटनापछि इरानले आइएइएसँगको सहयोग स्थगित गरेको र एजेन्सीले पनि परिस्थितिलाई सुरक्षित बनाउँदै टीम फिर्ता बोलाएको विवरण सार्वजनिक भएका थिए। अहिले ‘टिम फर्किएको’ ग्रोसीको भनाइसँगै, निरीक्षण कस्तो ढाँचामा पुनः सुरु हुन्छ भन्ने ‘व्यावहारिक’ पक्षबारे छलफल जारी रहेको थप संकेत आइएको छ।

‘स्न्यापब्याक’ भन्ने संयन्त्र २०१५ को संयुक्त विस्तृत कार्ययोजना (जेसीपीओए) अन्तर्गतको प्रावधान हो, जसले इरानले सम्झौता उल्लङ्घन गरेको ठहर भए स्वतः अघिल्ला यूएन प्रतिबन्ध फर्काउँछ। ई–थ्री र अमेरिकाबीच यस वर्षकै सुरुमा गरिएको समझदारीअनुसार, सहमति नभए अगस्तको अन्त्यतिर ट्रिगर गर्ने तयारी देखिएको छ। अक्टोबर १८ पछि यो अधिकार नै अन्त्य हुने भएकाले समय संवेदनशील छ। आइएइएका पछिल्ला तथ्याङ्कअनुसार, मेसम्म इरानले ६० प्रतिशत शुद्धतामा ४०८.६ किलोग्राम युरेनियम जमाखाता बनाएको र कुल भण्डार ९,२४७.६ किलोग्राम पुगेको अनुमान छ-सम्झौताका सीमा भन्दा धेरै माथि।

जेनेभा वार्तासँगै रूसले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्मा ‘छ महिनासम्म’ प्रतिबन्ध पुनर्स्थापना ढिल्याउने प्रस्तावलाई समर्थन गर्ने संकेत दिएको अन्तर्राष्ट्रिय मिडियाले लेखेका छन्। यस्तो स्थगन ई–थ्री ले चाहेको निगरानी र पारदर्शितासँग बाँधिने कि होइन भन्नेबारे कूटनीतिक रस्साकस्सी जारी छ। 

तेहरानले भने ‘स्न्यापब्याक’ चलाए त्यसका ‘परिणाम’ हुने चेतावनी दिएको छ र युरोपेली शक्तिलाई यस्तो कदमको वैधता छैन भन्ने तर्क ददोरा गरेको छ। इरानले आफ्नो कार्यक्रम शान्तिपूर्ण भएको दाबी दोहोर्याउँदा, आइएइएले पनि “सम्पूर्ण कार्यक्रम पूर्णतः शान्तिपूर्ण” भएको प्रमाण छैन भने पनि “समन्वित हतियार कार्यक्रम”को विश्वसनीय संकेत देखेका छैनन् भन्दै आएको छ।

जुन १३–२४ को द्वन्द्वका क्रममा इजरायलले इरानी आणविक तथा सैन्य पूर्वाधारलाई निशाना बनाएको र जुन २२ मा अमेरिकाले थप प्रहार गरेको विवरण सार्वजनिक छ। यही पृष्ठभूमिले आइएइए-तेहरान सम्बन्ध झन् जटिल बनायो-इरानले एजेन्सीले आक्रमणको निन्दा गर्न चुकेको आरोप लगाएको थियो, र अहिले निरीक्षण टोलीको ‘फर्किएपछि’ समेत ठोस पहुँच र विधि तय हुन अझै बाँकी छ।