नेपालको चिकित्सा शिक्षामा सुधारका लागि लामो समयदेखि संघर्षरत् डा. गोविन्द केसीले यस क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पारेका छन्। उनका आन्दोलन र आमरण अनशनहरूले देशभित्र मेडिकल कलेजहरूको विस्तार र स्थापना प्रक्रियामा निकै ठूलो असर पुर्‍याएको छ।

यसको प्रत्यक्ष परिणामस्वरूप नेपाली विद्यार्थीहरूको विदेशमा मेडिकल शिक्षा प्राप्त गर्न पलायन हुने लहर बढेको छ। नेपालमा मेडिकल सिटहरूको सीमित उपलब्धता र कडा भर्ना मापदण्डका कारण आकांक्षी चिकित्सकहरूलाई विदेशी देशहरूमा अवसर खोज्न बाध्य बनाएको छ। यो प्रवृत्ति भारतीय विद्यार्थीहरूको नेपालमा मेडिकल अध्ययनका लागि आउने क्रमले अझै जटिल बनेको छ, जसले गर्दा नेपाली मेडिकल संस्थाहरूको सीमित क्षमता अझै बढी दबाबमा परेको छ।

डा. गोविन्द केसीले नेपालभित्र गुणस्तरीय र किफायती चिकित्सा शिक्षाको पक्षमा वकालत गर्दै आएका छन्। उनले शिक्षा क्षेत्रको सुधारमा जोड दिनु भए तापनि यो अन्दाज बाहिरको परिणाम स्वरूप धेरै विद्यार्थीहरू विदेशमा मेडिकल शिक्षा अध्ययन गर्न रोज्न बाध्य भएका छन्। यो मानव पूँजीको बाहिरिने प्रवृत्तिले नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीलाई ठूलो क्षति पुर्‍याएको छ।

डा. केसीको चिकित्सा शिक्षा मापदण्डलाई उन्नत बनाउने लक्ष्य र स्वास्थ्य क्षेत्रका लागि आवश्यक जनशक्ति पूर्तिका लागि स्वदेशी शिक्षा क्षेत्रलाई विस्तार गर्ने आवश्यकतालाई सन्तुलनमा राख्न जरुरी छ। दुबै पक्षलाई सम्बोधन गर्ने समग्र दृष्टिकोण अत्यावश्यक छ, ताकि मस्तिष्क पलायनलाई रोक्न र नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीलाई बलियो बनाउन सकियोस्।

बाँग्लादेशमा अध्ययनरत नेपाली मेडिकल विद्यार्थीहरूको स्थिति

डा. गोविन्द केसीको आन्दोलनका कारण नेपालमा मेडिकल कलेजहरूको विस्तारमा बाधा पुगेको छ। मेडिकल सिटहरूको सीमितता र कडा भर्ना मापदण्डले नेपाली विद्यार्थीहरूलाई विदेशमा अध्ययन गर्न बाध्य बनाएको छ। भारतीय विद्यार्थीहरूको नेपालमा आगमनले नेपाली संस्थाहरूको क्षमता थप खुम्च्याएको छ।

बाँग्लादेशमा मेडिकल अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीहरूलाई पनि यस्तै चुनौतीको सामना गर्नु परेको छ। भक्तपुरकी अंकिता पाण्डेले नेपालमा 'कमन इन्ट्रान्स एक्जाम' पास गरे पनि कोटा अभावका कारण नेपाली मेडिकल कलेजमा भर्ना हुन सकिनन्। परिवारको परामर्शमा उनले बाँग्लादेशको रङ्गपुर कम्युनिटी मेडिकल कलेजमा अध्ययन गर्ने निर्णय गरिन्।

उनी भन्छिन्, "नेपाली भूमिबाट खासै टाढा नपर्ने र पढाइ पनि राम्रो हुने भएकाले मैले बाँग्लादेशमा पढ्ने निर्णय गरें।"

यद्यपि, बाँग्लादेशमा चर्किएको आरक्षण विरोधी आन्दोलनले गर्दा उनी र उनका सहपाठीहरू स्वदेश फर्कन बाध्य भएका छन्। उनीहरूको अनुभवले बाँग्लादेशमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीहरूको सुरक्षा र सहजताको प्रश्नलाई उजागर गरेको छ।

नेपालमा भर्ना प्रक्रिया र समस्या

नेपालमा मेडिकल कलेजहरूको सीमितताको कारणले गर्दा धेरै विद्यार्थीहरूलाई विदेशमा अध्ययन गर्न बाध्य पारिएको छ। चिकित्सा शिक्षा आयोगका अनुसार, नेपालमा हरेक वर्ष करिब ६ हजार विद्यार्थीहरूले प्रवेश परीक्षामा नाम निकाल्छन्, तर भर्नाका लागि केवल २ हजारको हाराहारीमा मात्र सिट उपलब्ध हुन्छ।

आयोगका उपाध्यक्ष प्राध्यापक डा. अञ्जनीकुमार झा भन्छन्, "नेपालमा मेडिकल पढ्न चाहने विद्यार्थीको सङ्ख्या धेरै छ तर कलेज र त्यसमा पाइने कोटा थोरै छ। त्यसले गर्दा सबैले भर्ना नपाएका हुन्।"

कतिपयले नेपालमा प्रवेश परीक्षामा नाम निकाल्न नसकेका विद्यार्थीहरू बाँग्लादेश जाने गरेको भनाइलाई झा गलत धारणा भन्छन्। उनका अनुसार, "नेपालमा कमन इन्ट्रान्स एक्जाममा नाम ननिकालेको मान्छेले संसारको जुनसुकै देशमा गएर पढ्न पनि इलिजिबिलिटी लेटर पाउँदैनन्।"

बाँग्लादेशमा पढाइको अवस्था

बाँग्लादेशमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीहरूले सस्तो पढाइको लागि त्यहाँ गएका भनाइलाई कतिपय जानकारले अस्वीकार गर्छन्। नेपाली विद्यार्थी अध्ययनरत बाँग्लादेशको मेडिकल कलेजमा अध्ययनको लागि आवश्यक शुल्क, भर्ना प्रक्रिया, र अन्य खर्च गर्दा नेपाल र बाँग्लादेशमा अध्ययन लगभग उस्तै पर्न जाने जानकारी दिने गर्छन्।

भक्तपुरकी अंकिता पाण्डे भन्छिन्, "हामीले डलरमा भर्ना शुल्क र अन्य कुरा तिर्नुपर्छ। सबै हिसाब गर्दा नेपालको र उहाँको खर्च उस्तै पर्न जाने रहेछ। पहिले चाहिँ केही सस्तो पर्थ्यो भन्ने सुनिन्थ्यो अहिले त्यस्तो छैन।"

डा. गोविन्द केसीको आन्दोलन र मेडिकल शिक्षा

डा. गोविन्द केसीले पटकपटक आमरण अनशन गर्दै मापदण्ड नपुगेका कलेजहरूलाई सम्बन्धन दिनु हुँदैन भन्ने आवाज उठाउँदै आएका छन्। उनको आन्दोलनले गुणस्तरीय चिकित्सा शिक्षाका लागि कडा मापदण्डको आवश्यकता औँल्याएको छ। तथापि, कतिपयले उनको आन्दोलनकै कारण नेपाली विद्यार्थीले स्वदेशमा अध्ययन गर्न नपाएर विदेशिनु परेको आरोप पनि लगाउने गर्छन्। यद्यपि, गुणस्तरीय शिक्षा प्रणालीका लागि कडा मापदण्ड लागू गर्नु पर्छ भन्ने पक्षधरले यो आरोपलाई गलत ठान्छन्।

बाँग्लादेशमा आन्दोलन र विद्यार्थीको स्थिति

बाँग्लादेशमा आरक्षणविरोधी आन्दोलनले गर्दा त्यहाँका नेपाली विद्यार्थीहरूमा त्रास र असुरक्षाको भावना बढेको छ। हिंसात्मक आन्दोलनका कारण १०० भन्दा बढी मानिसहरू मारिएपछि नेपाली विद्यार्थीहरू स्वदेश फर्किरहेका छन्। बाँग्लादेशमा अध्ययनरत करिब २,५०० नेपाली विद्यार्थीमध्ये कैयौँ जना भारतीय सीमाबाट स्थलमार्ग हुँदै स्वदेश फर्किरहेका छन्।

ललितपुरकी सुशीला रानामगरले भनिन्, "हाम्रो कलेजमा त केही भएको थिएन तर नजिकैको कलेजमा बाहिर सडकमा एकजनाको ज्यान गएको सुनेपछि हामीलाई डर लाग्यो।"

नेपाली विद्यार्थीहरूको बाँग्लादेशमा अध्ययनको लागि जानुपर्ने अवस्था नहोस् भन्ने जनचाहना रहेको छ। नेपालमा थप मेडिकल कलेजको आवश्यकता र गुणस्तरीय शिक्षाको महत्वलाई ध्यानमा राख्दै, डा. गोविन्द केसीको प्रयास र आन्दोलनलाई सही तरिकाले समायोजन गर्न आवश्यक छ। नेपाली चिकित्सा शिक्षा प्रणालीमा सुधार ल्याएर विद्यार्थीलाई स्वदेशमै उच्च गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्नु जरुरी छ।

निष्कर्ष

डा. गोविन्द केसीको आन्दोलनले नेपालमा चिकित्सा शिक्षाको गुणस्तरमा सुधारको आवश्यकता औँल्याएको छ। तथापि, विद्यार्थीलाई स्वदेशमा अध्ययन गर्न सहज बनाउने र विदेशी देशमा जाने क्रमलाई रोक्न उचित रणनीति अवलम्बन गर्न आवश्यक छ। चिकित्सा शिक्षामा सुधारको लागि सरकारी नीतिमा परिवर्तन र मापदण्डको कडाइलाई ध्यानमा राख्दै नेपाली विद्यार्थीलाई स्वदेशमै गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न ध्यान दिनु पर्छ।