जब हामी नेता बन्ने सोच्दछौं, धेरैको मनमा तुरुन्तै दुईवटा विचार आउन सक्छ: एकातर्फ नकारात्मक छवि, जहाँ नेता भनेको ठूलो स्वरमा भाषण गर्ने, गुट बनाउने र अरूलाई गाली गर्ने व्यक्तिको रूपमा देखिन्छ। अर्कोतर्फ, महात्मा गान्धी, विवेकानन्द, गणेशमान सिंह, माओत्से तुंग, अब्राहम लिङ्कन जस्ता महान् व्यक्तित्वको छवि पनि आउन सक्छ, जसले सकारात्मक नेतृत्वको उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन्। तर, यी दुवै धारणा नेताको वास्तविक परिभाषालाई पूर्ण रूपमा समेट्दैनन्।

नेतृत्व भनेको के हो?

नेतृत्व भनेको एउटा यस्तो गुण हो, जुन हरेक व्यक्तिमा हुन्छ। हामी प्रत्येकभित्र एक नेता लुकेको हुन्छ, जसले आफूलाई नेतृत्व गर्ने र अन्ततः अरूलाई पनि नेतृत्व गर्ने क्षमता राख्छ। असल नेताको पहिलो कदम भनेकै आफैँलाई नेतृत्व गर्न सक्नु हो। जो व्यक्ति आफ्नो जीवनलाई सही मार्गमा राख्न सक्दैन, उसले अरूको नेतृत्व कसरी गर्न सक्छ?

नेता बन्ने कुरा लाखौँ मानिसको भीडलाई पछाडि लगाउनु पर्ने छैन। नेतृत्व क्षमता आन्तरिक गुणमा आधारित हुन्छ, जुन दृढ इच्छाशक्ति, आत्मविश्वास, र जिम्मेवारीपूर्ण सोचबाट उदाउँछ।

नेताको गुणहरू

एक कुशल नेतामा के-कस्ता गुणहरू हुनुपर्छ? यहाँ केही मुख्य गुणहरू प्रस्तुत गरिएका छन्:

१. बलियो इच्छाशक्ति
२. आत्मविश्वास
३. अभिप्रेरित गर्ने क्षमता
४. जिम्मेवारी र उत्तरदायित्वको भावना
५. प्रभावकारी सञ्चार सीप
६. इमानदारी र चरित्र
७. त्यागको भावना

नेतृत्वको परिभाषा पछाडि लागेको भीडबाट होइन, लक्ष्यबाट निर्धारण हुन्छ। कुनै पनि व्यक्ति, चाहे त्यो डाक्टर बन्न चाहने होस् वा लेखक, नेताको रूपमा उभिन सक्छ। आत्मविश्वास नेतृत्वको आधार हो, र लक्ष्यप्रति दृढ रहनु असल नेताको मुख्य गुण हो।

नेतृत्वको चुनौतीहरू

सफलता प्राप्त गर्न आत्मविश्वास सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण तत्व हो। बाहिरी वातावरणले भन्दा पनि आत्मविश्वासले व्यक्तिलाई अघि बढाउँछ। आत्मविश्वास भनेको स्वाभाविक रूपमा आउने कुरा होइन, यो समयसँगै बढ्ने कुरा हो। कुनै पनि असफलताले हतोत्साहित नगरी निरन्तर लक्ष्यप्रति लागिरहनु नेतृत्वको अर्को मुख्य विशेषता हो।

नेताको भूमिका केवल व्यक्तिगत लक्ष्यमा सीमित हुँदैन। जब लक्ष्य सामूहिक हुन्छ, अरूलाई उत्प्रेरित गर्न सक्ने क्षमता पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। के. एम. केलीले भनेका छन्, "हाकिमले 'गर' भन्छ भने नेताले 'गरौं' भन्छ।" यो भावले अरूलाई उत्प्रेरित गर्न मद्दत गर्छ।

सञ्चार र इमानदारी

राम्रो नेता बन्न प्रभावकारी सञ्चार सीप आवश्यक छ। भाषण मात्र नेताको सम्पूर्ण गुण होइन। महात्मा गान्धीजस्तो नेता भाषण गर्दा पनि नराम्ररी हच्किन्थे, तर यसले उनको नेतृत्व क्षमतामा कुनै प्रभाव पारेको थिएन। सञ्चार सीपको मुख्य पक्ष भनेको अरूलाई ध्यान दिएर सुन्ने र आफ्नो विचार स्पष्ट रूपमा व्यक्त गर्ने हो।

मूल्य र आदर्शको महत्व

नेतृत्वको गुण केवल लक्ष्य हासिल गर्नु मात्र होइन, त्यसलाई हासिल गर्न मूल्य-मान्यता र आदर्शको पालन गर्न सक्नु हो। राम्रो नेताले छोटो मार्गद्वारा लक्ष्य प्राप्त गर्नुभन्दा आफ्नो आदर्श र मूल्यको सम्मान गर्छ। नेताको त्याग गर्ने भावना पनि उसको उच्च गुणको रूपमा देखिन्छ।

नेतृत्व गुणको विकास

नेतृत्व सीप प्रत्येक व्यक्तिभित्र हुन्छ। यसलाई हुर्काउँदै र अभ्यास गर्दै अघि बढाउन आवश्यक छ। कुशल र महान् नेतामा सबै गुणहरूको समावेश हुनु पर्छ। हामी सबैले नेतृत्व क्षमता विकास गर्न सक्नेछौं, यदि हामीले निरन्तर अभ्यास गर्यौं भने।