चीनले काठमाडौँमा काम गर्यो, तर नुवाकोटलाई किन बिर्सियो? पुनर्निर्माणको गम्भीर प्रश्न!
नुवाकोट दरबार, नेपालको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, र पुरातात्विक धरोहरको प्रतीक, पुनर्निर्माणको प्रतीक्षामा छ। २०७२ सालको महाभूकम्पले यो दरबार र यसका आसपासका धार्मिक तथा सांस्कृतिक स्थलहरूलाई गम्भीर क्षति पुर्याएको थियो। पृथ्वीनारायण शाहले एकीकरण अभियानको आधारशिला राखेको यो ऐतिहासिक स्थल पुनर्निर्माणको प्रक्रिया भने अझै सुरु हुन सकेको छैन।
विदुर नगरपालिका वडा नं. २ का वडा अध्यक्ष दीपक कायस्थले पुनर्निर्माणमा भइरहेको ढिलाइप्रति गहिरो असन्तोष व्यक्त गर्दै नेपाल आजसँगको कुराकानीमा चिनियाँ कम्पनी र नेपाल सरकार दुबैलाई जिम्मेवार ठहर गरे। नुवाकोट दरबार मात्र नभई सात तले दरबार, तलेजु भवानी मन्दिर, र १७०० वर्ष पुरानो स्वयम्भू चैतजस्ता स्थलहरू पनि पुनर्निर्माणको पर्खाइमा छन्।
पुनर्निर्माणका बाधाहरू
२०७३ सालमा नेपाल र चीनबीच नुवाकोट दरबार पुनर्निर्माणको लागि सरकारी-सरकारी सम्झौता भएको थियो। तर, चिनियाँ कम्पनीले जिम्मेवारी पाएको यस परियोजनामा कामदारहरूको पासपोर्ट अनुमति, कोभिड महामारी, र व्यवस्थापकीय कमजोरीका कारण काम अघि बढ्न सकेको छैन। “काठमाडौँ दरबार पुनर्निर्माणमा समयमै काम सम्पन्न भएको देख्दा, नुवाकोटजस्तो महत्त्वपूर्ण स्थानको पुनर्निर्माणमा किन यत्रो ढिलाइ भएको हो भन्ने प्रश्न उठ्छ,” कायस्थले भने।
उनले स्थानीय सरकार र जनताले यस विषयमा चिनियाँ कम्पनीलाई निरन्तर दबाब दिइरहेको बताए। “चिनियाँ कम्पनीले पाँच वर्षभित्र काम सम्पन्न गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको छ, तर अहिलेसम्म ठोस काम भएको छैन,” उनले थपे।
स्थानीय दबाब र जनताको आशा
स्थानीय जनताले पुनर्निर्माणका लागि दबाब दिन थालेपछि वडा अध्यक्ष कायस्थले यो प्रक्रिया चाँडै अघि बढ्ने विश्वास व्यक्त गरे। उनले भने, “स्थानीय सरकारको दबाबले केन्द्रीय सरकारलाई सक्रिय बनाउनेछ। पुनर्निर्माणका लागि समय र मेहनत दुवै आवश्यक छन्, तर यो हाम्रो सांस्कृतिक सम्पदालाई जोगाउन अपरिहार्य छ।”
सन्दर्भ र आशंका
पुनर्निर्माणमा भएको ढिलाइको कारणप्रति स्थानीय स्तरमा विभिन्न आशंका उत्पन्न भएका छन्। जब कायस्थलाई पुनर्निर्माणमा MCC सम्झौताका कारण चीन असन्तुष्ट भएको हो कि भन्ने प्रश्न गरियो, उनले अनभिज्ञता व्यक्त गरे। यद्यपि, उनले सरकारको चासोको कमी र व्यवस्थापनको कमजोरीले पुनर्निर्माण प्रक्रियामा बाधा उत्पन्न गरिरहेको बताए।
उपसंहार
पुनर्निर्माण प्रक्रिया ढिलाइ हुँदा नुवाकोटका बासिन्दामा निराशा छाए पनि, ऐतिहासिक धरोहरलाई पुनःस्थापित गर्ने आशा भने जीवितै छ। नुवाकोट दरबारको पुनर्निर्माणले न केवल सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्नेछ, तर यसले स्थानीय पर्यटन र अर्थतन्त्रलाई पनि जीवन्त बनाउनेछ। अब, सरकारले प्रभावकारी कदम चालेर यो ऐतिहासिक सम्पदालाई नयाँ जीवन दिन आवश्यक छ।
