किन यस्तो नाटकमय छ जीवन?
किन मानवको हृदयमा
यत्रो स्वार्थ, यत्रो छल, यत्रो अन्धकार?
कसैले गर्वका धुनमा
भीड अगाडि भाषण दिँदै मरिरहेछ,
कसैले प्रेमका सपनामा
नयाँ यात्रा सुरु गर्दै–गर्दै
अचानक बिदा लिँदैछ।
आफ्नो अर्को पाइला
कहाँ पुगेर रोकिन्छ—
कसलाई थाहा?
कसैलाई होइन।
तर हामी सबैलाई थाहा छ—
मृत्यु भनेको कुनै पहाड होइन,
उही साथ चलेको छायाँ हो,
जसले हाम्रो हरेक श्वास सुनेको छ।
यो संसारका छायाहरू
कहिले–कहिले लाग्छ,
संसार उज्यालो भन्दा
छायाँकै बिधाले चलिरहेछ।
कोही मिठा शब्दले धोका दिन्छ,
कोही अवसरका लागि
संबन्धको मूल्य तौलिन्छ।
कोही हाँस्दै–हाँस्दै काट्छ घाउ,
कोही प्रेमको मुखौटा लगेर
विष बोकी हिंडिरहेछ।
तर मृत्यु—
मृत्युलाई यी सबै नाटकले फरक पार्दैन।
उसका लागि
राजा र रैती एउटै,
धनी र गरिब एउटै,
सत्य र झूट सबै एकै रंगमा।
मानव जीवनका गहिरा प्रश्न
किन यत्रो अहंकार?
किन यत्रो पाप, दुष्टता, ईर्ष्या,
किन यत्रो एक–अर्कामाथि चोट?
जहाँ हरेक क्षण नाशको छायाँ छ,
त्यहाँ मानिस किन अनन्त समय बाँचेजस्तो व्यवहार गर्छ?
किन आफ्नो जीउभरिको क्रोध बोकिन्छ,
किन क्षमा सिकिँदैन?
साँचै हो—
किटान गरिदिने सत्य हो यो।
दया माग्नेले दया पाउँदैन,
क्षमा खोज्नेले क्षमा पाउँदैन,
किनकि मानिसको मन
समुद्रजत्तिकै गहिरो मात्रै होइन,
जंगलजत्तिकै जटिल पनि छ।
तर जीवनलाई बुझ्न सक्नेहरूले…
हरेक कुरा अन्धकार मात्र होइन।
आँसु र पीडामै
महानता जन्मिन्छ।
निराशाबाटै
शान्तिको मूल्य बुझिन्छ।
जीवनले सधैँ भनेको छ—
अन्धकारलाई जित्न,
तिमी आफैँ दियो बाल।
कसैले तिमीलाई चोट दिएको छैन—
कर्मले नै आफ्नो बाटो लेखिरहेको छ।
कसैले तिमीलाई उपयोग गर्यो भने—
त्यो उसको नियति हो,
तर त्यसबाट सिकेर उठ्नु—
त्यो तिम्रो शक्ति हो।
अन्ततः,
जीवन बाँच्नु भनेको
मृत्युका आँखामा हाँस्दै
प्रेम छर्नु हो।
कर्म राम्रो छोडेर जानु हो।
संसारलाई दोष दिनुभन्दा
आत्मालाई उज्यालो बनाउनु हो।
किनकि मृत्यु—
त्यो अन्त्य होइन,
त्यो सन्देश हो।
यहाँ केही पनि स्थायी छैन,
त्यसैले तिमीले छोडेर जाने
मानवताको सुगन्ध—
यही तिम्रो साँचो अमरता हो।

-चन्दा पराजुली

जीवन–मृत्युलाई बुझ्ने प्रयास