जुम्लाको बागवानी अनुसन्धान केन्द्र, राजिकोटले करिब एक दशक लामो अनुसन्धानपछि तीन नयाँ स्पर जातका स्याउ औपचारिक रूपमा सिफारिस गरेको छ। वरिष्ठ वैज्ञानिक राजुकुमार गिरीका अनुसार आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा ‘स्टार क्रिमसन डेलिसियस’, ‘ब्राइट एन अर्ली’ र ‘स्टार्क स्पर गोल्डेन’ जातलाई स्वीकृति दिइएको हो।

गिरीले नयाँ जातका विशेषता प्रस्तुत गर्दै रोपेको दुईदेखि तीन वर्षमै फल्न सुरु गर्ने, हरेक वर्ष उत्पादन दिने र बोट होचो हुने भएकाले परम्परागत रेड, रोयल वा गोल्डेन डेलिसियस जातभन्दा कम दूरीमा रोप्न सकिने बताए। एक हेक्टरमा २७८ बोट मात्र अट्ने पुरानो जातसँग तुलना गर्दा स्पर जातमा ४०० बोटसम्म अट्ने भएकाले एक सयभन्दा बढी बोट थप लाभ लिन सकिने उनको भनाइ छ।

अनुसन्धानले देखाएअनुसार स्पर जातका स्याउको बोक्रा बाक्लो हुने भएकाले भण्डारण अवधि लामो हुने र ढुवानीमा क्षति न्यून हुने प्राविधिक लाभ पाइएको छ। साथै, यी जात १०–१५ दिन ढिलो फुल्ने भएकाले वसन्त ऋतुमा हुने तुसारोको असरबाट जोगिने सम्भावना बढी हुन्छ। गिरीका अनुसार, रोगकिरा कम लाग्ने भएकाले किसानले सहजै खेती गर्न सक्ने गुणसमेत देखिएको छ।

हाल नेपालमा स्याउको औसत उत्पादकत्व ८.५१ मेट्रिक टन प्रति हेक्टर रहेको छ। तर, राजिकोटमा परीक्षण गरिएका नयाँ जातको उत्पादन क्षमता १४ मेट्रिक टनभन्दा बढी पाइएको प्राविधिक हरी सुवेदीले जानकारी दिए। किसानले विगतमा भोग्दै आएको एक वर्ष फल्ने र अर्को वर्ष नफल्ने समस्याबाट समेत यी जातले राहत दिने उनको दाबी छ।

यसै वर्षदेखि अनुसन्धान केन्द्रले सहशुल्कमा नर्सरी सञ्चालक र अगुवा किसानलाई कलमी बेर्ना उपलब्ध गराउने तयारी गरेको छ। सँगसँगै, भारत, क्यानडा र फ्रान्सका करिब तीन दर्जन स्याउ जातमा पनि २०६८ देखि निरन्तर अनुसन्धान भइरहेको वैज्ञानिक गिरीले बताए। यी जात सिफारिस हुन अझै केही समय लाग्ने जनाइएको छ।

केन्द्रले अन्य दुई जात—‘टपरेड’ र ‘रेड स्पर’लाई पनि सिफारिस प्रक्रियामा अघि बढाएको छ। यीमा पनि करिब १०–१२ वर्ष लामो अनुसन्धान भएको बताइएको छ।

स्याउ ढुवानीका क्रममा हुने क्षति न्यून पार्न अनुसन्धान केन्द्रले कार्टुनमाथि समेत अध्ययन गरेको छ। परीक्षण नतिजाअनुसार सात प्लाई र १८० केजी भारबहन क्षमतायुक्त कार्टुनमा ढुवानी गर्दा रेड जातमा ५.५ प्रतिशत, रोयलमा ६.५ प्रतिशत र गोल्डेनमा ७.२ प्रतिशत मात्र क्षति देखिएको गिरीले बताए। तर, किसान र व्यापारीले केन्द्रले सिफारिस नगरेका कार्टुन प्रयोग गर्ने प्रवृत्तिका कारण अझै ठूलो क्षति बेहोर्नुपरेको सरोकारवालाहरूको गुनासो छ।

जुम्ला स्याउ उत्पादनमा अग्रणी जिल्ला मानिन्छ। हाल करिब ४,४०० हेक्टर क्षेत्रफलमा स्याउ खेती भइरहेको छ, जसमा ५२ हेक्टरमा उच्च घनत्वको बगैँचा परीक्षण गरिएको छ। किसान परम्परागत खेतीबाट क्रमशः उन्नत जाततर्फ आकर्षित भइरहेका बेला राजिकोट अनुसन्धान केन्द्रको नयाँ सिफारिसले भविष्यमा जुम्ला स्याउलाई अझ प्रतिस्पर्धी बनाउन सक्ने संकेत गरेको देखिन्छ।