काठमाडौं अहिले अनिश्चित भविष्यको सामना गर्दैछ, जहाँ शहर जलवायु परिवर्तन, कुशासन, र कमजोर शहरी योजना जस्ता बढ्दो चुनौतीहरूसँग जुधिरहेको छ। यी समस्याहरूको समाधान खोज्दै, नेपालका सर्वोच्च अदालतले हालसालै एक ऐतिहासिक निर्णय गरेको छ, जसले नदी किनारमा हुने निर्माण कार्यका लागि नयाँ मापदण्डहरू तोकेको छ। यी निर्देशिकाहरूले दिगो विकासलाई प्राथमिकता दिएको छ, जसमा काठमाडौं उपत्यकाका नदीहरू नजिकको क्षेत्रमा निर्माण प्रतिबन्धित गरिएको छ। यी नियमहरूले वातावरणीय क्षति रोक्न, बाढीको जोखिम कम गर्न, र दीर्घकालीन रूपमा बासिन्दा र प्राकृतिक स्रोतहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न उद्देश्य राख्छन्।

सर्वोच्च अदालतका मापदण्डहरूमा विशेष गरी बागमती, विष्णुमती लगायतका नदी किनारका क्षेत्रमा शहरी विस्तारलाई कडाइका साथ नियन्त्रण गर्ने उपायहरू समावेश छन्। नयाँ मापदण्डहरूले नदी किनारमा हुने आवासीय र व्यावसायिक भवन निर्माणलाई सीमित गरेको छ, जसले बाढी व्यवस्थापन र पानी संरक्षणको लागि पर्याप्त ठाउँ छोड्नुपर्छ भन्ने सुनिश्चित गर्दछ। यसले अव्यवस्थित शहरी विस्तारलाई रोक्न उद्देश्य राखेको छ, जसले काठमाडौंलाई प्राकृतिक प्रकोपहरू जस्तै बाढी र पहिरोको जोखिम बढाइरहेको छ।

बालेन शाहको प्रारम्भिक समर्थन र अप्रत्याशित यू-टर्न

सर्वोच्च अदालतको निर्णयपछि काठमाडौंका लोकप्रिय मेयर, बालेन शाहले सुरुमा यस निर्णयलाई समर्थन गरेका थिए। दिगो शहरी योजनाको दीर्घकालीन फाइदा पहिचान गर्दै उनले सार्वजनिक सूचना जारी गर्दै यी मापदण्डहरू लागू गर्ने पक्षमा आफू उभिएको बताए। उनको प्रारम्भिक समर्थनले धेरै नागरिकहरूमा आशा पैदा गर्यो, किनकि बालेनको नेतृत्व काठमाडौंको शहरी समस्याहरूको लागि नयाँ समाधानको प्रतीक थियो।

तर, केही समयपछि बालेनले आफ्नो समर्थन फिर्ता लिए, जसले विवाद सिर्जना गर्यो। उनले अदालत र पुरानो राजनीतिक व्यवस्थालाई दोष दिँदै अघिल्लो प्रशासकहरूको कुशासनले काठमाडौंलाई अहिलेको कठिन अवस्थामा पुर्‍याएको बताए। उनको विचारमा, सर्वोच्च अदालतको निर्णय ढिलो आयो र विगतका वर्षौंको असफल शासनलाई सम्बोधन गर्न सकेन। बालेनले पुराना प्रशासनिक कमजोरीहरूको चर्चा गर्दै यस समस्याको जरा निकै गहिरो रहेको बताए।

बालेनको यस अप्रत्याशित परिवर्तनले शहरभरि नै चिन्ता र शंका पैदा गर्यो। यद्यपि उनका समर्थकहरूले उनको पुराना राजनीतिक व्यवस्थाको आलोचना मन पराउँछन्, तर सर्वोच्च अदालतको निर्णयमा उनको परिवर्तनले उनी नेतृत्वमा स्पष्टताको कमी रहेको देखाउँछ। बालेनको लोकप्रियता अझै कायम छ, तर यस महत्वपूर्ण विषयमा उनको स्पष्ट कदमले काठमाडौंको भविष्यबारे धेरैलाई प्रश्न गर्न बाध्य बनाएको छ।

अन्य नगरपालिकाहरूको अवरोध

यस निर्णयको कार्यान्वयनमा काठमाडौं उपत्यकाका अन्य नगरपालिकाहरूले पनि ढिलाइ गरिरहेका छन्। शक्तिशाली जमिनधनी, विकासकर्ता र प्रभावशाली व्यक्तिहरूको राजनीतिक दबाबका कारण अदालतका आदेशहरू लागू गर्न ढिलाइ भएको छ। यसले काठमाडौंको वातावरणीय जोखिमलाई अझ गहिरो बनाएको छ, र जलवायु परिवर्तनका कारण प्रकोपहरूको जोखिम झन् बढेको छ।

बेवास्ताको परिणाम: भारी वर्षाले पुर्याएको क्षति

अदालतको निर्णयको केही समयपछि काठमाडौंमा भएको भारी वर्षाले ठुलो क्षति पुर्यायो। बाढी, घर भत्कनु, र जनधनको क्षतिले राम्रो विपद् व्यवस्थापन र जलवायु प्रतिरोधात्मक शहरी विकासको खाँचोलाई अझ स्पष्ट रूपमा देखायो। अदालतका निर्देशनहरू तत्काल लागू भएको भए यो क्षति धेरै हदसम्म टार्न सकिन्थ्यो।

विशेषज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन् कि तत्काल कदम नचालिए काठमाडौंले अझ ठूलो प्राकृतिक प्रकोपहरू सामना गर्नुपर्नेछ। तापक्रम वृद्धि, मनसुनको तीव्रता, र शहरी घनत्वले बाढी र पहिरोको जोखिम बढाउनेछ। यदि उचित उपायहरू अपनाइएन भने, काठमाडौं "भूत शहर" बन्न सक्ने जोखिममा छ, जहाँ केही भागहरू बस्न योग्य नहुन सक्छन्।

बालेन शाहको भूमिका: काठमाडौंको भविष्य निर्माण

काठमाडौंका मेयरको रूपमा बालेन शाहसँग शहरको भविष्य निर्माण गर्ने महत्वपूर्ण अवसर छ। उनको विशाल लोकप्रियता, विशेष गरी युवा मतदातामाझ, प्रगतिशील परिवर्तन ल्याउनका लागि बलियो आधार हो। बालेनले जलवायु परिवर्तन, मानव अधिकार, र दिगो विकास जस्ता प्रमुख मुद्दाहरूमा नेतृत्व गर्दै काठमाडौंलाई जलवायु प्रतिरोधात्मक र सामाजिक न्यायको नमुना शहर बनाउन सक्छन्।

यदि बालेनले सर्वोच्च अदालतका वातावरणीय मापदण्डहरू पूर्ण रूपमा लागू गर्नको लागि समर्थन जनाए भने उनले नेपालका अन्य शहरहरूका लागि उदाहरण सेट गर्न सक्नेछन्। उनले जलवायु कार्यका लागि एक अभियानको नेतृत्व गर्न सक्ने क्षमता छ, जसले काठमाडौंलाई दीर्घकालीन रूपमा सुरक्षित र बस्न योग्य बनाउनेछ। तर, अहिलेसम्मको उनको राजनीतिक कदमले यो चुनौती सामना गर्न सक्ने साहस उनीसँग छ कि छैन भन्नेमा आशंका खडा गरेको छ।

निष्कर्ष: साहसी नेतृत्वको खाँचो

काठमाडौं अहिले एक मोडमा उभिएको छ। सर्वोच्च अदालतको निर्णयले दिगो विकासका लागि स्पष्ट मार्ग प्रदान गरेको छ, तर बलियो नेतृत्व र राजनीतिक इच्छाशक्ति बिना शहरको भविष्य अझै अनिश्चित छ। बालेन शाहसँग जलवायु कार्यको लागि अग्रसर हुन र काठमाडौंको भविष्य सुरक्षित गर्नको लागि विशेष अवसर छ। तर, यो कदममा ढिलाइ भयो भने, काठमाडौंले वातावरणीय विनाश र सामाजिक विचलनको सामना गर्नुपर्नेछ, जुन अहिले नै रोक्न सकिने अवस्था छ।