चीनसँगको आर्थिक दावले भेनेजुएलालाई कंगाल बनायो, अब अरू देश पनि संकटमा!
२००० को दशकमा, भेनेजुएलाले पूर्व राष्ट्रपति ह्युगो चाभेजको नेतृत्वमा चीनको बढ्दो आर्थिक शक्तिमा ठूलो दाव लगायो। चाभेजले चीनको तेलको असन्तुष्ट माग र उच्च गतिका रेलमार्ग र विद्युत संयन्त्रजस्ता ठूला पूर्वाधार परियोजनाहरूमा लगानी गर्न इच्छुकतामा विश्वास गर्दै, लगानी र तेल-प्रतिको ऋण सम्झौतामा दशौं अर्ब डलर सुनिश्चित गरे। सुरुमा यो रणनीति सफल देखियो, किनकि चीनले उत्साहपूर्वक भेनेजुएलाको तेल उपभोग गर्यो र महत्वाकांक्षी परियोजनाहरूमा लगानी गर्यो।
तर, २०१० को दशकमा कठोर परिणाम देखा पर्यो। विश्व बजारमा तेलको मूल्य घट्दै गयो र चीनको आर्थिक वृद्धिमा कमी आयो, जसका कारण भेनेजुएलाको तेल आम्दानी २०११ मा ७३ अर्ब डलरबाट घटेर २०१६ मा मात्र २२ अर्ब डलरमा झर्यो। चाभेज र उनका उत्तराधिकारी निकोलास मादुरोको कुप्रबन्धनको कारण देश पहिल्यै संकटको कगारमा रहेको थियो, र यो स्थितिले भेनेजुएलालाई आर्थिक पतनमा धकेल्यो। यसले देशलाई विनाशकारी संकटमा पुर्यायो: खाद्यान्न अभावले मानिसहरूलाई फोहोरमा खाना खोज्न बाध्य पार्यो, अस्पतालहरूमा अत्यावश्यक औषधिहरूको अभाव भयो, र अपराध बढ्यो। २०१४ सम्म, भेनेजुएलाको अर्थतन्त्र पूर्ण रूपमा ध्वस्त भयो, जसका कारण लगभग आठ मिलियन मानिसहरू देश छोड्न बाध्य भए। चीन, एक पटकको जीवनदाताले, भेनेजुएलालाई नयाँ ऋण र क्रेडिटबाट लगभग काट्यो र थुप्रै अधुरा परियोजनाहरू छोडिदियो।
चीनमाथिको भेनेजुएलाको अत्यधिक निर्भरता प्रारम्भिक चेतावनी थियो, जसलाई संसारले प्रायः बेवास्ता गर्यो। आज, संसारभरिका दर्जनौं देशहरू, जसले आफ्ना आर्थिक भविष्यलाई चीनसँग बाँधेका थिए, अहिले गम्भीर वित्तीय संकट र ऋण असफलताको खतरामा छन्, जब चीनको अर्थतन्त्र ठप्प हुँदै गइरहेको छ। यद्यपि, चीनले महत्वपूर्ण ऋण राहत दिन अस्वीकार गरेको छ र यसको सट्टा संरक्षणवादी व्यापार अभ्यासहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्दै छ, जसले विश्वव्यापी आर्थिक संकटलाई थप गहिरो बनाएको छ।
२००८ को विश्वव्यापी वित्तीय संकटपछि एक पटक विश्वव्यापी उद्धारकर्ता मानिएको चीनको आर्थिक बूम अस्थिर साबित भएको छ। चीनले आफ्नो अर्थतन्त्रलाई कायम राख्न नौ वर्षमा २९ ट्रिलियन डलर लगानी गर्यो, जसले चीनलाई विश्वव्यापी वृद्धिमा ४० प्रतिशत भन्दा बढी योगदान पुर्यायो। विकासशील देशहरूले उत्साहपूर्वक चीनसँग सम्बन्ध गाँसे, आफ्नो अर्थतन्त्रलाई एक आकर्षक बजारको रूपमा विश्वास गर्दै। तर, राष्ट्रपति सी जिनपिङको नेतृत्वमा चीनको वृद्धि नाटकीय रूपमा सुस्त भएकोले, यस निर्भरताको जोखिम स्पष्ट रूपमा देखिन थालेको छ।
बेल्ट एन्ड रोड इनिशिएटिभको क्रममा, चीनले विश्वभरिका पूर्वाधार परियोजनाहरूको लागि १ ट्रिलियन डलरभन्दा बढी ऋण दिएको छ, जसले धेरै विकासशील देशहरूलाई अस्थिर ऋणले ग्रसित बनाएको छ। चीनको ऋणदायीता अहिले एकदमै कम भएको छ, जसले अधुरा परियोजनाहरू र आर्थिक स्थायित्वलाई खतरामा पार्ने ऋणको भारी बोकिरहेका देशहरूलाई संघर्ष गर्न बाध्य बनाएको छ। यसले जाम्बिया, श्रीलंका, पाकिस्तान, र लाओसजस्ता देशहरूमा ऋण असफलता र ऋण संकटको लहर उत्पन्न गरेको छ, जहाँ चिनियाँ ऋणहरूले विद्यमान आर्थिक चुनौतीहरूलाई थप गम्भीर बनाएको छ र ती देशहरूलाई लामो समयसम्मको ऋण पुनःसंरचना वार्तामा बाध्य पारेको छ।
यहाँसम्म कि धनी देशहरू, जर्मनीजस्ता, चीनसँगको निर्भरता कारणले समस्याहरूको सामना गर्दैछन्। जर्मनीका चीनतर्फका निर्यातहरू गत वर्ष ९ प्रतिशतले घटेका थिए, जसले अर्थतन्त्रमा संकुचन ल्यायो। अन्य प्रमुख वस्तु निर्यातकर्ता देशहरू, जस्तै अष्ट्रेलिया, ब्राजिल, र साउदी अरेबिया, पनि चीनको आर्थिक मन्दीको कारण जोखिममा छन्।
संयुक्त राज्य अमेरिका, यद्यपि प्रत्यक्ष रूपमा कम प्रभावित छ, चिनियाँ उत्पादनहरूले विश्वव्यापी बजारमा बाढी आएको कारण आफ्ना निर्माताहरूलाई चुनौतीको सामना गर्न बाध्य भएको छ। एप्पल, जनरल मोटर्स, र टेस्लाजस्ता प्रमुख अमेरिकी कम्पनीहरूले चीनमा उपभोक्ता मागको कमजोरी र सब्सिडी प्राप्त चिनियाँ कम्पनीहरूसँगको बढ्दो प्रतिस्पर्धाका कारण आफ्नो बिक्रीमा गिरावट देखेका छन्।
वर्तमान स्थिति १९८० को दशकको ऋण संकटसँग गम्भीर समानताहरू राख्छ, जसले धेरै विकासशील देशहरूलाई विनाश गर्यो। अहिले विश्वको सबैभन्दा ठूलो सार्वभौम ऋणदाता चीनले यसैगरी स्थितिहरू सिर्जना गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। विगत दशकमा, जसमा चीनले पेरिस क्लबको तुलनामा बढी ऋण वितरण गरेको थियो - २२ विश्वका सबैभन्दा ठूला ऋणदाता राष्ट्रहरूको समूह - ७५ गरीब देशहरूको ऋणको ब्याज भुक्तानीको कुल मूल्य चौगुना भएको छ र यसले स्वास्थ्य, शिक्षा र पूर्वाधारमा कुल वार्षिक खर्चलाई पछाडि छोडेको छ।
भेनेजुएलाको चलिरहेको संकटले यस्तो आर्थिक स्थितिले कहाँ पुर्याउन सक्छ भन्ने कुराको कडा सम्झना दिएको छ: पतन, दमन र मानवीय विपत्ति। जब विश्वव्यापी तनावहरू बढ्दै जान्छ, सार्वभौम ऋण असफलता, राजनीतिक अस्थिरता, र परिणामी जनसङ्ख्या विस्थापनको खतराहरू बढ्दै गइरहेको छ। कमजोर अर्थतन्त्रहरूको सहयोगका लागि ऋण राहत र बजार पहुँच प्रदान गर्नका लागि धनी अर्थतन्त्रहरू र ऋणदाता राष्ट्रहरूलाई सहकार्यको आवश्यकता छ भन्ने कुरा व्यापक रूपमा उठिरहेको छ।
यद्यपि, यी प्रयासहरू सीमित हुनेछन् यदि चीनलाई यसले बढाएका समस्याहरूको जिम्मेवारी लिने कुरामा सामना गराइएन भने। अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले समस्याको परिमाणलाई पहिचान गर्न र भेनेजुएलाको जस्तो फन्दामा अरू राष्ट्रहरू फस्नु अघि यसलाई सामूहिक रूपमा समाधान गर्न काम गर्न आवश्यक छ।
यो लेख द न्यू योर्क टाइम्समा प्रकाशित गरिएको हो र माइकल बेक्ली, "डेंजर जोन: द कमिंग कन्फ्लिक्ट विथ चाइना" का लेखक, द्वारा लेखिएको हो।
