प्रचण्ड र मिश्रको गोप्य कुराकानी: के राजसंस्था पुनर्स्थापित हुँदैछ?
रविन्द्र मिश्र र प्रचण्डको पछिल्लो भेट र राजसंस्थाबारे भएको छलफलले नेपाली राजनीतिक वृत्तमा ठूलो चासो र बहस पैदा गरेको छ। प्रचण्ड, जसले माओवादी आन्दोलनको नेतृत्व गर्दै गणतन्त्रको स्थापनामा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए, अहिले आएर के गणतान्त्रिक संरचनामा पुनर्विचार गर्न खोजिरहेका छन्? मिश्रले खुलेआम राजसंस्थाको पुनर्स्थापनाको पक्षमा बहस गरिरहेका बेला, प्रचण्डको यथास्थिति प्रतिको गम्भीरता के संकेत गर्छ? यी दुई नेताबीचको संवादलाई हेर्दा नेपालमा राजनीतिक परिवर्तनको संकेत देखिन्छ।
मिश्रको आलोचनात्मक दृष्टिकोण
रविन्द्र मिश्र लामो समयदेखि प्रचण्डप्रति आलोचनात्मक रुपमा प्रस्तुत हुँदै आएका छन्। मिश्रले प्रचण्डको नेतृत्वमा नेपालको राजनीतिक अवस्था बिग्रिएको र उनले "अग्रगमन" को नाममा मुलुकलाई गलत दिशामा धकेलेको आरोप लगाउँदै आएका छन्। उनले हालै प्रचण्डसँगको भेटपछि सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गरेका विचारले यो आलोचनाको निरन्तरता पुष्टि गर्छ। मिश्रले प्रचण्डसँग भेट भएको कार्यक्रम र प्रचण्ड निवासमा भएको भेटलाई 'मनका कुरा' भन्दै आफ्नो पोस्टमा उल्लेख गरेका छन्। उनले स्पष्ट रुपमा भनेका छन् कि, "अब देश यस्तो विन्दूमा पुग्यो कि राजसंस्थालाई पुनर्स्थापित नगर्ने हो भने यो देश 'विस्फोटनको अवस्था' तिर उन्मुख हुँदैछ।"
मिश्रको यो वक्तव्यले राजनीतिक परिवर्तनको माग मात्र उठाउँदैन, बरु उनले राजसंस्था पुनर्स्थापना नभए देश असफल हुने ठहर गरेका छन्। उनी प्रचण्डको नेतृत्वमाथि गहिरो आलोचना गर्दै, नेपालको राजसंस्थालाई ठोस समाधानको रुपमा प्रस्तुत गर्न खोजिरहेका छन्। मिश्रको विचारमा, गणतन्त्रले नेपालको दीर्घकालीन हितलाई सम्बोधन गर्न असफल भएको छ र अहिले देश ‘विस्फोटक अवस्था’मा पुगेको छ।
प्रचण्डको आलोचनात्मक प्रतिक्रिया
प्रचण्डले मिश्रका कुरा सुनेर उनलाई पूर्ण समर्थन त जनाएनन्, तर उनले पनि वर्तमान प्रणालीलाई अलपत्र अवस्थामा पुगेको स्वीकार गरेका छन्। प्रचण्डले मिश्रसँगको भेटमा भनेका कुराहरूले अब देश यही तरिकाले चल्न नसक्ने तर्कलाई समर्थन गर्छ। उनले आफूले हालै प्रशिक्षणहरूमा यही कुरा राख्दै आएको बताए, जसले स्पष्ट पार्छ कि उनी पनि अहिलेको अवस्थाप्रति सन्तुष्ट छैनन्। प्रचण्डले पहिलो पटक खुला रुपमा गणतन्त्रको यथास्थिति र देशको आर्थिक तथा राजनीतिक प्रणालीमा सुधार आवश्यक रहेको धारणा व्यक्त गरेका छन्।
यो भेटमा प्रचण्डले राजा महेन्द्रको शासनकालको ‘भिजन’ को खुलेआम प्रशंसा गरेका थिए। उनले पंचायतकालका केही पक्षहरूलाई सकारात्मक रूपमा व्याख्या गर्दै, नेपालका उद्योगधन्दाहरूको समीक्षा गर्दा त्यो समय निकै राम्रो काम भएको ठहर गरेका थिए। प्रचण्डको यस्तो भनाइले उनलाई मात्र होइन, सिंगो माओवादी आन्दोलनलाई नै चुनौती दिने स्थिति सिर्जना गर्न सक्छ।
राजसंस्थाको पुनर्स्थापना: राजनीतिक बहसको केन्द्रबिन्दु?
राजसंस्था पुनर्स्थापना सम्बन्धी बहस नेपालमा लामो समयदेखि विभिन्न समयमा उठ्दै आएको छ। मिश्रको नेतृत्वमा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी र अन्य केही समूहहरूले यो एजेण्डालाई प्राथमिकतामा राखेका छन्। तर, प्रचण्ड जस्तो गणतन्त्रका लागि लड्ने नेताले यस विषयमा पुनर्विचार गर्नुपर्ने अवस्था आएको चर्चा गर्दा यो बहस थप तीव्र हुन सक्छ। प्रचण्डले भेटका क्रममा मिश्रलाई भने, "देशको हित हुन्छ भने राजासँग मिलेरै गए पनि राम्रो हुन्छ भन्ने पक्षमा थिएँ।" यो भनाइले प्रचण्डको वर्तमान सोचको परिवर्तनलाई देखाउँछ।
मिश्र र प्रचण्डबीचको यस किसिमको संवादले नेपाली राजनीतिमा एक नयाँ मोड ल्याउने सम्भावना देखिन्छ। देशमा बढ्दो असन्तुष्टि, बेरोजगारी, भ्रष्टाचार, र नेतृत्वको असफलता जस्ता कारणहरूले गर्दा राजसंस्थाको पुनर्स्थापनाबारे गम्भीर बहस चल्न थालेको छ।
प्रचण्डको द्विविधा: राजसंस्था वा अग्रगमन?
प्रचण्डको भनाइले स्पष्ट पार्छ कि उनले गणतन्त्रको वर्तमान स्थिति प्रति पूर्ण सन्तुष्टि व्यक्त गरेका छैनन्। उनले मिश्रसँग भनेका कुराहरूले अब देशलाई ‘निरन्तरतामा क्रमभंगता’ को आवश्यकता रहेको संकेत गर्छ। यो विचारले उनलाई वर्तमान राजनीतिक प्रणालीको असफलता प्रति सजग बनाएको देखिन्छ। यद्यपि, उनी राती सुत्ने बेला राजसंस्थाबारे सोच्न बाध्य भएको बताउँछन्, जुन कुराले उनको मानसिक द्विविधालाई देखाउँछ।
तर, प्रचण्डले मिश्रका सबै विचारसँग सहमति जनाएका छैनन्। उनी मिश्रको पूर्ण रुपमा राजसंस्था पुनर्स्थापनाको मागलाई स्वीकार्ने अवस्थामा छैनन्, तर उनले यो विचारलाई गम्भीरतापूर्वक सोच्नुपर्ने आवश्यकता महसुस गरेका छन्।
निष्कर्ष
रविन्द्र मिश्र र प्रचण्डबीचको पछिल्लो भेटले नेपाली राजनीतिमा राजसंस्थाको पुनर्स्थापना सम्बन्धी बहसलाई पुनः जिउँदो बनाएको छ। मिश्रले राजसंस्थाको पुनर्स्थापनालाई नेपालको दीर्घकालीन समाधानको रुपमा प्रस्तुत गरिरहेका छन्, भने प्रचण्डले वर्तमान प्रणालीप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै परिवर्तनको आवश्यकता देखिरहेका छन्।
यो भेटलाई नेपाली राजनीतिक परिदृश्यमा एक महत्वपूर्ण घटना मान्न सकिन्छ, जहाँ दुई विपरीत ध्रुवका नेताहरूले देशको भविष्यबारे गम्भीर छलफल गरेका छन्। यसको दीर्घकालीन प्रभाव कस्तो हुनेछ भन्ने कुरा समयले नै बताउनेछ, तर यो स्पष्ट छ कि मिश्र र प्रचण्डबीचको यो संवादले नेपाली राजनीतिमा नयाँ बहसको शुरुवात गराएको छ।
रविन्द्र मिश्रको सामाजिक सञ्जालमा एक पोस्ट
प्रचण्डसँग मनका कुरा!
हिजो कार्यक्रममा भेट भयो। आज वर्षौँपछि प्रचण्ड निवासमा भेट भयो।
"अब देश यस्तो विन्दूमा पुग्यो कि राजसंस्थालाई पुनर्स्थापित नगर्ने हो भने यो देश 'विस्फोटनको अवस्था' तिर उन्मुख हुँदैछ। र त्यतिबेला तपाईँहरूको 'अग्रगमन', नाम र सालिक केही बाँकी रहने छैन।" लामो व्याख्या सहित सारमा मैले यही भनेँ।
त्यसपछि उहाँका केही टिप्पणी अर्थपूर्ण लाग्यो:
१। यही स्थितिको निरन्तरताबाट अब देश चल्दैन भन्ने निष्कर्षमा म पनि पुगिसकेँ। आजभोली प्रशिक्षणमा यही भनिरहेकोछु।
२। पछिल्लो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा नेपालका उद्योगधन्दाहरूको सबै विवरण मागेर हेरेको त पंचायतकालमा धेरै राम्रो काम भएको रहेछ। राजा महेन्द्र त गग्जबका 'भिजनरी' राजा रहेछन्।
३। द्वन्द्वका बेला मेरा केही साथी राजसंस्थाका बारे पुरै नकारात्मक थिए। म त देशको हित हुन्छ भने राजासँग मिलेरै गए पनि राम्रो हुन्छ भन्ने पक्षमा थिएँ।
४। राजा ज्ञानेन्द्रले पनि २०६२/०६३ को आन्दोलनको ताका अलि नरम भइदिएको भए आज परिस्थिति आर्कै हुन्थ्यो।
५। देशमा विदेशी हष्तक्षप चरम अवस्थामा पुगेको सही हो।
६। अहिले पो प्रधानमन्त्री भएँ। युद्ध गर्दा त मरिन्छ-बाँचिन्छ, थाहा थिएन। देश बनाउनै भनेर सारा गरेको हो। अहिले पनि मेरो भावना देश नै बनाउनु पर्छ भन्ने हो। तर अब यसरी चाहिँ हुँदैन।
७। म अहिले नै तपाईँको विचारसँग सहमत हुने स्थितिमा त पुगेको छैन। तर राती सुत्ने बेलामा सोच्न चाहिँ पर्ने अवस्था छ। 'निरन्तरतामा क्रमभंगता' अत्यावश्यक भइसक्यो।
कौसीमा लामो संवाद गरेर तल ओर्लिंदा माओवादी पार्टीका दर्जनौँ साथीहरू प्रचण्डजीलाई पर्खेर बसिरहेका थिए।
सतहमा उनीहरू आफ्नो नेता पर्खिरहेका थिए। तर गहिराइमा उनीहरू यो देश कहिले बन्ला र मेरा बालबच्चा/बाबुआमाले सुख पाउलान् भनेर पर्खिरहेका करोडौं नेपालीका प्रतिनिधि पात्र थिए। उनीहरूको जीवन पर्खिएरै वितिसकेको छ/वित्नेछ भन्नेमा संभवत: उनीहरू अनभिज्ञ थिए।
म चाहिँ 'ईश्वर नै स्वर्गबाट झरेर देश बनाइदिन्छु' भने पनि वर्तमान प्रणालीमा यो देश बन्दैन र अझ बिग्रिन्छ भन्नेमा विश्वस्त छु।
