मानव अस्तित्व र सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षणको महत्त्व अहिलेको युगमा अझै बढ्दै गएको छ। अन्तरिक्षमा बसोबासको सम्भावना खोज्न थालिएको छ, र वैज्ञानिकहरू अन्य ग्रहहरूलाई मानवका लागि बासयोग्य बनाउन प्रयासरत छन्। तर, हाम्रो आफ्नै ग्रह पृथ्वीमा रहेका प्राकृतिक स्रोत र सांस्कृतिक सम्पदाहरूको संरक्षणप्रति हामी गम्भीर छैनौं। 

नदीहरू, नदी किनारहरू, र तिनीहरूको पारिस्थितिकी प्रणाली मानव जीवनको महत्त्वपूर्ण हिस्सा हुन्। नदीहरूले न केवल पानीको स्रोतको रूपमा काम गर्छन्, तर तिनीहरूले जैविक विविधता र मानव सभ्यताको विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। विशेषगरी, काठमाडौं उपत्यकाजस्तो उर्वर भूमि एक समय कृषिका लागि अत्यन्तै उपयुक्त थियो। यहाँका नदीहरूले खेतीलाई समृद्ध बनाउँथे र स्थानीय बासिन्दाहरूलाई राम्रो अन्नबाली उत्पादन गर्न मद्दत पुर्‍याउँथे।

तर अहिले काठमाडौंको उर्वर भूमि कङ्क्रिटको जंगलमा परिणत भएको छ। जहाँ कहिल्यै हरिया बालीहरू उम्रिन्थे, अहिले त्यहाँ अग्ला भवनहरू मात्र देखिन्छन्। उर्वर भूमि फिर्ता गर्न सकिएला या नसकिएला, तर हामीले नदीहरू र तिनीहरूको पारिस्थितिकी प्रणालीलाई भने जोगाउनु आवश्यक छ। नदीहरू जीवित राख्ने हो भने मात्र हामी काठमाडौंलाई जीवन्त बनाइराख्न सक्छौं।

काठमाडौंको मेयर बालेन शाहले यस विषयमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ। उनले सर्वोच्च अदालतको निर्णयलाई पालना गर्नु आवश्यक छ, जसले काठमाडौंको नदी किनारका संरचनाहरू हटाउन आदेश दिएको छ। सर्वोच्च अदालतको आदेशको सुरुमा समर्थन गरे पनि, पछि आएर मेयर शाहले यसप्रति द्वैध नीति अपनाएको देखियो। यो कदम एक अपरिपक्व निर्णयजस्तो देखिन्छ। मेयरले जनतामाझ सांस्कृतिक सम्पदाको महत्त्व र प्राकृतिक स्रोतहरूको संरक्षणको बारेमा जनचेतना फैलाउनुपर्छ।

सर्वोच्च अदालतको आदेशको पूर्ण कार्यान्वयन नगरी, त्यसको विरुद्धमा अभिव्यक्ति दिनु गैरजिम्मेवार निर्णय हो। मेयरले जनताको सम्पत्तिको क्षतिपूर्ति दिलाउन केन्द्रीय सरकारसँग समन्वय गर्नुपर्छ, जसले गर्दा घरबार गुमाएका जनतालाई उचित मुआब्जा दिन सकियोस्। उनले जनताको पक्षमा लबिङ गरेर उनीहरूको अधिकारको रक्षा गर्नुपर्छ, न कि अदालतको आदेशको अवहेलना गरेर जनताको विश्वास गुमाउन।

अन्ततः, हामीले अन्तरिक्षमा बास खोज्दै गर्दा हाम्रो आफ्नै धरतीको प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदालाई जोगाउनु पहिलो प्राथमिकता हुनुपर्छ। नदीहरू, जमिन र यसका पारिस्थितिक प्रणालीको संरक्षण नगरी हामीले धरतीलाई मानवका लागि जिउन योग्य बनाउन सक्दैनौं।

बालेन्द्र शाह