काठमाडौँ — सेप्टेम्बर ८ र ९ का राती, जेन–जी आन्दोलन चरममा पुगेका बेला काठमाडौंको भाटभटेनी नजिक रहेको डा. उपेन्द्र महतोको घरमा तोडफोड र आगजनी प्रयास भएको थियो। घटनास्थलमा रहेका स्थानीयले भनेका छन्, “जेन–जीहरूले त्यो घरलाई प्रतीकको रूपमा देखे — पैसाको अहंकार, रसियन प्रभाव, र असमान प्रणालीको प्रतीक।” प्रहरीका अनुसार घरमा भौतिक क्षति ठूलो नभए पनि सन्देश गहिरो थियो — आक्रोश अब केवल सरकारतर्फ होइन, सत्ताको छायामा रहेका व्यापारी र लबीहरूप्रति पनि फैलिएको छ।

डा. उपेन्द्र महतो रसियामा लामो समय बसेर व्यवसायिक साम्राज्य विस्तार गरेका व्यक्ति हुन्। नेपाल फर्किएपछि उनले माछापुच्छ्रे बैंकदेखि विभिन्न उद्योग र लगानीमा सक्रिय भूमिका खेले। तर उनीमाथि वर्षौंदेखि “रसियन लबी” सँग निकट सम्बन्ध राखेको आरोप लाग्दै आएको छ। यही कारण जेन–जी आन्दोलनका सहभागीहरूले उनलाई विदेशी प्रभावको प्रतीकका रूपमा देखेको बताइन्छ। एक प्रदर्शनकारीले भने, “देशको सम्पत्ति र निर्णय विदेशमा बिक्री गर्नेहरू अब सुरक्षित छैनन्।”

उपेन्द्र महतोका भाइ डा. बिरेन्द्र महतो पनि विवादका कारण चर्चित छन्। माछापुच्छ्रे बैंकमा कार्यरत रहँदा उनीमाथि कर्मचारीहरूसँग अनुचित व्यवहार र राजनीतिक पहुँचको दुरुपयोगका उजुरीहरू सार्वजनिक भएका थिए। सो बैंकका पूर्वकर्मचारीले नाम नखुलाउने सर्तमा भने, “महिला कर्मचारीहरूमाथि मनोवैज्ञानिक दबाब र अनुचित प्रस्ताव सामान्यजस्तै थियो।” यद्यपि, बैंकका तत्कालीन आधिकारिक वक्ताले यी सबै आरोप “आधारहीन” भएको दाबी गर्दै कुनै प्रमाण नभएको बताएका थिए। आलोचकहरू भने भन्छन्, “प्रमाण नहुनु र घटना नै नभएको दाबी गर्नु फरक कुरा हो।”

राजनीतिमा समेत प्रवेश गरेका बिरेन्द्र महतो सांसद र मन्त्री बने पनि, प्रभावशाली कामभन्दा बढी हावादारी भाषणकै कारण चर्चामा रहे। उनी र उनका दाजु उपेन्द्र महतो दुवैलाई जेन–जीहरूले “रसियन प्रभावका दलाल” र “कालो धनका संरक्षक” भनेर आलोचना गरेका थिए।

जनकपुरमा समेत उनीहरूको परिवारसँग सम्बन्धित विवादहरू पटक–पटक सार्वजनिक भइरहेका छन्। उनीहरूलाई नजिकबाट चिन्नेहरू भन्छन्, “दुवै दाजुभाइले नजिकका मानिसहरूसँग गर्ने हेपाहपूर्ण व्यवहारले उनीहरूले धेरै दुश्मन कमाइसकेका छन्।”

नेपालमै केही ठुलो योगदान दिने दाबी गर्दै आएका यी दाजुभाइका बारेमा आलोचकहरू भन्छन्— “यो केवल देशभक्तिको नाटक हो।” रसियाबाट आएको कालो धनलाई बैंकमार्फत सेतो बनाउने (मनी लन्ड्रिङ) प्रयोजनका लागि लगानी गरिएको आशंका विभिन्न व्यापारी वृत्तमा सुनिन्छ।

जेन–जी आन्दोलनको आगोमा उपेन्द्र महतोको घर किन जल्यो भन्ने प्रश्नको उत्तर एउटै छैन — कसैका लागि त्यो भ्रष्ट सत्ताको प्रतीक थियो, कसैका लागि बाह्य प्रभावको दर्पण। तर एउटा कुरा स्पष्ट छ, मित्रभन्दा दुश्मन धेरै कमाएका यी दुई दाजुभाइ जेन–जी विद्रोहको ‘घान’मा पिसिनु नियतिको परिणति जस्तै देखियो।

अहिलेसम्म कानुनी रूपमा कसैलाई दोषी ठहर गरिएको छैन। तर यो घटनाले एउटा गम्भीर प्रश्न उठाएको छ — धन र सत्ताको गठबन्धनले समाजलाई कतिसम्म पोल्न सक्छ? जब न्यायको खोजी आन्दोलनमा रूपान्तरित हुन्छ, त्यो आगो कहिलेकाहीँ प्रतीकात्मक घरमा मात्रै होइन, सम्पूर्ण व्यवस्थामै सल्किन्छ।