चीनले विगत केही दशकमा आफ्नो नौसैनिक शक्ति विस्तारलाई तीव्र रूपमा अगाडि बढाएको छ। पहिले केवल तटीय रक्षा सीमित रहेको चीनको नौसेना (पीएलएएन) अब अन्तर्राष्ट्रिय जलक्षेत्रमा समेत परिचालन हुन सक्ने अवस्थामा पुगेको छ। आधुनिक विध्वंसक जहाजहरू, फ्रिगेटहरू, पनडुब्बीहरू, र विमान वाहक जहाजहरू सहितको विशाल बेडा निर्माण गर्दै चीनले नौसैनिक रणनीतिको विस्तार गरेको छ। तर, यति तीव्र विकासका बाबजुद, यिनै जहाज तथा उपकरणहरूको गुणस्तर, लडाइँ क्षमतामा रहेको कमजोरी, तथा सैन्य अनुभवको अभाव गम्भीर चिन्ताको विषय बनेको छ।

विश्लेषकहरूका अनुसार चीनले आफ्नो बेडाको सङ्ख्या वृद्धिमा प्राथमिकता दिए पनि यसको गुणस्तर भने अपेक्षाकृत रूपमा कमजोर देखिएको छ। प्राविधिक समस्याहरू, सञ्चालनमा आउने जटिलताहरू, र प्रशिक्षणको अभावले गर्दा चीनको नौसैनिक प्रभावकारिता सीमित रहेको आकलन गरिएको छ। यस्तै, चीनको नौसेनाले कुनै पनि ठूला समुद्री युद्धहरू भोगेको छैन। पछिल्लो पटक चीनले प्रत्यक्षरूपमा नौसैनिक द्वन्द्व खेपेको सन् १९७९ को चीन-वियतनाम युद्ध थियो।

अमेरिका, भारत, जापान, अष्ट्रेलियाजस्ता मुलुकहरूको नौसेना भने पछिल्ला दशकहरूमा विभिन्न सैन्य अभियानमा संलग्न रहँदै आएका छन्। अमेरिकाले भियतनाम युद्ध, गल्फ युद्ध तथा अन्य थुप्रै उच्च-तीव्रताका सैन्य अभियानहरूमा भाग लिएको छ। भारत, जापान, अष्ट्रेलिया जस्ता राष्ट्रहरू पनि संयुक्त सैन्य अभ्यास तथा युद्ध-अनुभवबाट आफ्नो सैन्य दक्षता अभिवृद्धि गरिरहेका छन्। चीनको नौसेनाले भने मुख्य रूपमा केवल प्रदर्शनात्मक सैन्य अभ्यासहरूमा ध्यान केन्द्रित गरेको छ, जसले वास्तविक युद्ध क्षमतामा प्रश्नचिह्न खडा गर्दछ।

चीनले दक्षिण चीन सागरमा गरिरहेका सैन्य अभ्यासहरू पटक-पटक विवादित बन्न पुगेका छन्। यी अभ्यासहरूमा निश्चित ढाँचामा तय गरिएका तथा पूर्वनिर्धारित रणनीतिहरू समावेश गरिन्छ, जसले वास्तविक युद्धमा देखापर्न सक्ने अनपेक्षित परिस्थितिहरूसँग जुध्न कठिन बनाउँछ। वास्तवमै, युद्ध तयारीका लागि आवश्यक पर्ने अनियन्त्रित तथा स्वाभाविक अभ्यासहरू चीनको नौसैनिक रणनीतिमा कमै देखिन्छ।

यसका अतिरिक्त, चीनका धेरै सैन्य जहाज तथा उपकरणहरू प्रविधिगत कमजोरीहरूबाट ग्रसित छन्। विशेषगरी, चीनले निर्माण गरेका धेरै आधुनिक युद्धपोतहरूमा इञ्जिन प्रणालीमा समस्या देखिएको, साइबर सुरक्षामा कमजोरी रहेको तथा हतियार प्रणाली प्रभावकारी रूपमा काम नगरेका रिपोर्टहरू सार्वजनिक भएका छन्। उदाहरणका लागि, चीनको टाइप ०५५ विध्वंसक जहाजहरू, जसलाई अत्याधुनिक प्रविधिसहित बनाइएको दाबी गरिएको थियो, पहिलो परिक्षणको क्रममा नै प्रविधिगत समस्याका कारण सञ्चालनमा कठिनाइ आएको थियो।

सबैभन्दा ठूलो झड्का चीनका लागि सन् २०२४ को मध्यतिर वुहानस्थित वुचाङ शिपयार्डमा निर्माणाधीन नयाँ परमाणु पनडुब्बी डुबेपछि लागेको हो। टाइप ०४१ झोउ-श्रेणीको उक्त पनडुब्बी निर्माण प्रक्रियामै असफल भएपछि चीनको रक्षा प्रविधि तथा सैन्य परियोजनाको गुणस्तरप्रति गम्भीर प्रश्न उठेका छन्। यो घटनाले चीनको नौसेनाको विश्वसनीयता मात्र खलबल्याएको छैन, अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई पनि चिन्तित बनाएको छ। चीनले यो दुर्घटनाको विस्तृत विवरण सार्वजनिक गर्न अस्वीकार गरेको भए तापनि, अमेरिकालगायतका मुलुकहरूले पारदर्शिता र जिम्मेवारीको माग गरेका छन्।

चीनको नौसैनिक प्रवर्द्धनलाई कमजोर बनाउने अर्को महत्वपूर्ण पक्ष भनेको सैन्य प्रशासनिक अक्षमता र आपूर्ति शृङ्खला व्यवस्थापनमा देखिएका समस्याहरू हुन्। एकीकृत र सुचारु सञ्चालान अभावकै कारण चीनको नौसेनाले विशाल जलक्षेत्रमा प्रभावकारी रूपमा परिचालन गर्न कठिनाइ झेलिरहेको देखिन्छ।

चीनले दक्षिण चीन सागरमा आफ्नो प्रभुत्व जमाउने प्रयास गरे तापनि, अन्य क्षेत्रीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरू निरन्तर चीनको विरोध गरिरहेका छन्। अमेरिका, भारत, जापान, र अष्ट्रेलिया जस्ता देशहरूले ‘फ्रीडम अफ नेभिगेसन’ अभ्यासलाई निरन्तरता दिँदै चीनको दाबीलाई चुनौती दिइरहेका छन्। यसरी विश्व समुदायको सामूहिक प्रतिरोधले चीनको नौसेनाको प्रभावकारिता झन् खस्काउने संकेत गरेको छ।

चीनको नौसैनिक शक्ति बाहिरी रूपमा बलियो देखिए पनि, प्रविधिगत सीमितता, अनुभवको अभाव, प्रशासनिक अयोग्यता तथा अन्तर्राष्ट्रिय दबाबका कारण यो वास्तविक रूपमा कति प्रभावकारी छ भन्ने प्रश्न अझै पनि खुला छ। केवल जहाजको सङ्ख्या बढाएर मात्र चीनले आफूलाई नौसैनिक महाशक्ति बनाउन सक्दैन। यसको प्रभावकारिता प्रमाणित हुन अझै धेरै समय, परिक्षण, र सुधार आवश्यक छ।

चीनको सामुद्रिक शक्ति