प्रकृति लम्साललाई न्याय मिल्छ कि राजनीति मात्रै हुन्छ?
भारतको ओडिशा राज्यस्थित केआईआईटी विश्वविद्यालय (KIIT) मा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थी प्रकृति लम्सालको रहस्यमय मृत्युले नेपाल र भारतमा हलचल मच्चाएको छ। घटनापछि नेपाली विद्यार्थीहरूले आन्दोलन गरे, नेपाल सरकारले कूटनीतिक हस्तक्षेप गर्यो, र मिडियामा व्यापक बहस चल्यो। यो घटनाले न्याय र पारदर्शिताको माग गर्दै नेपाल-भारत सम्बन्धमा नयाँ तनाव थपेको छ।
के भयो प्रकृति लम्साललाई?
फेब्रुअरी १६, २०२५ मा नेपालकी तृतीय वर्षकी बी.टेक. विद्यार्थी प्रकृति लम्साल छात्रावासको कोठामा मृत फेला परिन्। विश्वविद्यालय प्रशासन र स्थानीय प्रहरीले आत्महत्या भनेर निष्कर्ष निकाले, तर परिवार र साथीहरूले मानसिक दबाब, ब्ल्याकमेलिङ, र अन्य कारणहरूलाई प्राथमिक रूपमा अनुसन्धान गर्नुपर्ने माग गरे।
उनका पिता सुनिल लम्सालका अनुसार भारतीय विद्यार्थी अद्विक श्रीवास्तवले लामो समयदेखि मानसिक यातना दिइरहेका थिए। प्रहरीले अद्विकलाई नियन्त्रणमा लिएर अनुसन्धान अघि बढाए पनि, विश्वविद्यालय प्रशासनको ढिलाइपूर्ण प्रतिक्रिया र पारदर्शिताको अभावले घटनालाई झन् रहस्यमय बनायो।
विद्यार्थी आन्दोलन र विश्वविद्यालयको कठोर निर्णय
प्रकृतिको मृत्युपछि न्यायको माग गर्दै ५०० भन्दा बढी नेपाली विद्यार्थीहरू प्रदर्शनमा उत्रिए। तर, KIIT विश्वविद्यालयले उल्टै उनीहरूलाई छात्रावास खाली गर्न आदेश दियो। रातारात विद्यार्थीहरूलाई रेल स्टेशनतर्फ पठाइयो, जसले नेपाल-भारत सम्बन्धमा थप तनाव ल्यायो। नेपाली समुदायले विश्वविद्यालय प्रशासनको कदमलाई अन्यायपूर्ण भन्दै आलोचना गरिरहेको छ।
नेपाल सरकारको हस्तक्षेप र कूटनीतिक संवाद
नेपाल सरकारले घटनालाई गम्भीर रूपमा लिएर भारतीय विदेश मन्त्रालयसँग वार्ता सुरु गर्यो। प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले निष्पक्ष छानबिनको माग गरे, भने भारतीय पक्षले न्याय दिलाउने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्यो।
नेपालका अधिकारीहरूले नेपाली विद्यार्थीलाई जबरजस्ती छात्रावासबाट निकालिएको घटनाप्रति कडा आपत्ति जनाए। हालैको तनावले नेपाल-भारत कूटनीतिक सम्बन्धमा असर पार्ने संकेत देखिन थालेको छ।
नेपालीहरू विदेशमा असुरक्षित? अपराध र तथ्यांकहरू
यो घटना कुनै एकल घटना होइन। विदेशमा रहेका नेपालीहरू हिंसा, श्रमिक शोषण, र रहस्यमय मृत्युका घटनाहरूमा पर्ने क्रम बढ्दो छ।
भारतको अपराध दर: अन्य देशहरूसँग तुलना
२०२५ को ‘नुम्बियो क्राइम इन्डेक्स’ अनुसार भारतको अपराध सूचकांक ४४.३ छ।
यो अमेरिका (४९.२) र अस्ट्रेलिया (४७.३) भन्दा कम भए पनि यूएई (१५.५) र कतार (१५.८) भन्दा उच्च छ।
भारतमा नेपालीहरूमाथि हुने अपराधहरू प्रायः अनुसन्धानविहीन रहन्छन्।
नेपाली आप्रवासी कामदारहरूको मृत्यु दर
हरेक वर्ष १०,००० भन्दा बढी नेपाली श्रमिकले ज्यान गुमाउँछन्।
अधिकांश घटनामा मृत्युको कारण "स्वाभाविक" वा "हृदयघात" भनेर जनाइन्छ, तर वास्तविक कारण अज्ञात रहन्छ।
कानुनी प्रक्रिया कमजोर हुँदा पीडित परिवारले न्याय पाउन कठिनाइ भोग्नु परिरहेको छ।
छात्र आन्दोलन र सीमापार तनाव
प्रकृति लम्सालको मृत्युको विरोधमा काठमाडौंदेखि भारतका विभिन्न शहरसम्म प्रदर्शन भइरहेका छन्। सामाजिक सञ्जालमा कलाकार, अभियन्ता, र प्रभावशाली व्यक्तिहरूले आवाज उठाइरहेका छन्।
तर, यो घटना न्यायको विषय मात्रै नभएर राजनीतिकरणको जोखिममा छ। नेपाली र भारतीय नेताहरू यसलाई आफ्ना स्वार्थअनुसार उपयोग गर्ने सम्भावना देखिन्छ।
न्याय कि राजनीति?
प्रकृति लम्सालको मृत्युले पारदर्शिता, न्याय, र संस्थागत सुधारको आवश्यकता उजागर गरेको छ। नेपाल र भारत दुवैले यस्ता घटनाहरू दोहोरिन नदिन ठोस कदम चाल्न आवश्यक छ।
यदि यो मुद्दा राजनीतिक फाइदाको खेलमा परिणत भयो भने, वास्तविक समस्या—नेपाली विद्यार्थीहरूको सुरक्षा—ओझेलमा पर्नेछ। न्याय कानुनी प्रक्रियाबाट सुनिश्चित हुनुपर्छ, न कि राष्ट्रवादी बयानबाजीको माध्यमबाट।
प्रकृति लम्साल
