यलमाया केन्द्र, पाटन ढोका – नेपालका अग्रणी पत्रकार कणक मणि दीक्षितको अथक प्रयासले १७९१-९२ को सिनो-नेपाल युद्धको वास्तविकता उजागर गर्दै आएको गलत इतिहासलाई खण्डन गरेको छ।

काठमाडौँको यलमाया केन्द्रमा आयोजित ऐतिहासिक व्याख्यानमा प्रख्यात इतिहासकार प्रा. डा. एक्सल माइकल्स ले चीनको कथित विजयबारे नयाँ प्रमाणहरू प्रस्तुत गर्दै, नेपालले यो युद्ध सैन्य, कूटनीतिक, र रणनीतिक रूपमा जितेको ऐतिहासिक तथ्य प्रमाणित गरे।

कार्यक्रम संयोजक कणक मणि दीक्षितको सक्रियता र गहिरो अनुसन्धानका कारण नेपालले इतिहासमा वास्तविक स्थान पाएको छ। दीक्षितको यो प्रयास केवल एक व्याख्यान आयोजनासम्म सीमित थिएन; उनले वर्षौँदेखि नेपाली इतिहासलाई पुनःस्थापित गर्ने संघर्ष गर्दै आएका छन्। उनको निरन्तर लगनशीलता, राष्ट्रिय गौरवप्रति समर्पण, र सत्यका पक्षमा दृढ अडानले नै यो ऐतिहासिक तथ्य सतहमा आएको हो।

कणक मणि दीक्षित: पत्रकारिताको गौरवशाली हस्ती

कणक मणि दीक्षित नेपालका सर्वाधिक सम्मानित पत्रकार, लेखक, र इतिहास संकलक हुन्। उनले नेपालको राष्ट्रिय स्वाभिमान जोगाउन, वास्तविक इतिहास उजागर गर्न, र विकृत तथ्यमाथि प्रश्न उठाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्।

उनको पत्रकारिता यात्रा सत्यतथ्यमा आधारित छ। नेपाली इतिहासको सही अध्ययन र प्रस्तुति गर्ने उनको निरन्तर प्रयास प्रशंसनीय छ। यसै प्रयास अन्तर्गत, उनले सिनो-नेपाल युद्धमा चीनले नेपाललाई हराएको भ्रम तोड्न वैज्ञानिक प्रमाणहरू उजागर गर्ने अभियान चलाए।

उनकै प्रेरणादायी अगुवाइमा आयोजना गरिएको यो ऐतिहासिक व्याख्यानले नेपालले इतिहासभर आफ्नो सम्प्रभुता जोगाउँदै आएको स्पष्ट पारिदिएको छ।

इतिहासको गलत व्याख्या: चीनको कथित विजयको भण्डाफोर

नेपाली जनताले पुस्तौँदेखि सिनो-नेपाल युद्धमा चीनको विजय भएको भन्ने भ्रमित इतिहास पढ्दै आएका छन्। यसका लागि मुख्य रूपमा चिनियाँ स्रोतहरूमा आधारित पश्चिमी इतिहासकारहरू दोषी छन्, जसले नेपाललाई एक कमजोर राष्ट्रको रूपमा चित्रण गरे।

परम्परागत धारणा अनुसार, नेपालले युद्धमा पराजित भएर चीनलाई प्रत्येक पाँच वर्षमा श्रद्धाञ्जली (tributary gifts) पठाउने शर्तमा आत्मसमर्पण गर्यो। तर, कणक मणि दीक्षितले इतिहासका वास्तविक प्रमाणहरू प्रस्तुत गर्दै यस असत्य कथालाई चिर्ने प्रयास गरे।

उनकै अग्रसरतामा प्रा. माइकल्सले हालै पत्ता लगाएको युद्ध प्रतिवेदन (सन्धि दस्तावेज) प्रस्तुत गरे, जसमा स्पष्ट रूपमा उल्लेख छ कि नेपालले बेत्रावती युद्धमा चीनलाई परास्त गर्‍यो।

बेत्रावतीको युद्ध: चीनको पराजयको ठोस प्रमाण

प्रा. माइकल्सको व्याख्यानमा प्रस्तुत प्रमाण अनुसार, १७९२ मा भएको बेत्रावतीको युद्धमा नेपाली सेनाले चिनियाँ फौजलाई परास्त गर्दै ठूलो संख्यामा उनीहरूलाई भाग्न बाध्य बनायो।

यस युद्धको क्रममा:

चिनियाँ सेना बेत्रावती नदी पार गर्न खोज्दा ठूलो संख्यामा डुबेर मरे।

भाग्दै गर्दा आतङ्कित सैनिकहरूले आफ्ना तोप र हतियार नदीमा फालिदिए।

चिनियाँ सेनाका कमाण्डर जनरल फुकआङ्गान आफैंले आत्मसमर्पणको सट्टा नेपालसँग शान्ति सम्झौता गर्न प्रस्ताव गरे।

उनले राजा रणबहादुर शाहलाई लेखेको पत्रमा भने:
"हामीले ठूलो क्षति व्यहोरेका छौँ। अब, म अगाडि बढ्ने छैन। बरु, म सेना फिर्ता बोलाउँछु र गोरखा महाराजलाई सम्मानस्वरूप उपहार पठाउँछु।"

यो पत्र चिनियाँ सेनाले युद्धमा ठूलो क्षति बेहोरेको प्रमाण हो। यदि चीनले जितेको भए, उनीहरू किन काठमाडौँ कब्जा गर्न सकेनन्? किन युद्ध रोक्ने प्रस्ताव राखे?

सन्धि सम्झौताका रहस्य: नेपालले आत्मसमर्पण गरेको होइन!

बेत्रावती युद्धपछि नेपाल र चीनबीच भएको सम्झौताबारे चिनियाँ इतिहासकारहरूले नेपालले 'श्रद्धाञ्जली' स्वरूप चीनलाई उपहार पठाउने व्यवस्था भएको भनेर गलत प्रचार गरे।

तर नेपाली अभिलेखहरूमा यसलाई उपहार (सौगत) को रूपमा मात्र व्याख्या गरिएको छ, जुन कूटनीतिक सम्बन्धको प्रतीक थियो, आत्मसमर्पणको होइन।

यदि नेपाल चीनको अधीनस्थ राष्ट्र भएको भए, चीनले पछि नेपाललाई अंग्रेजविरुद्धको युद्ध (१८१४-१६) मा मद्दत गर्नुपर्ने थियो। तर, चीनले कुनै पनि सैन्य सहायता प्रदान गरेन।

यसबाट स्पष्ट हुन्छ कि नेपाल चीनको नियन्त्रणमा कहिल्यै पुगेन। बरु, नेपालले चीनलाई सम्झौताका लागि बाध्य पार्दै कूटनीतिक रूपमा जित हासिल गर्‍यो।

कणक मणि दीक्षितको नेतृत्वमा उजागर भएको नेपालले जितेको ऐतिहासिक सत्य

कणक मणि दीक्षितको प्रयासले इतिहासका विकृत व्याख्याहरूलाई चुनौती दिंदै नेपालको स्वाभिमानको पुनःस्थापना गरेको छ।

उनकै समर्पणले गर्दा आज नेपालीहरूले सत्य जान्न पाएका छन् कि नेपाल कहिल्यै पराजित भएको थिएन। बरु, नेपालले आफ्नो सैन्य बल, रणनीतिक बुद्धिमत्ता, र कूटनीतिक क्षमताबाट यो युद्ध जितेको थियो।

कणक मणि दीक्षितको निष्कलंक पत्रकारिता र नेपालप्रतिको अपार प्रेमकै कारण, नेपालीहरू अब आफ्नो गौरवशाली इतिहासमाथि गर्व गर्न सक्छन्।

नेपाल कहिल्यै पराजित भएन! जय नेपाल!

यो व्याख्यानले स्पष्ट पारिदियो कि नेपाल आत्मसमर्पण गर्ने राष्ट्र थिएन। नेपालले आफ्नो पहिचान, गौरव, र सम्प्रभुता कायम राख्दै चीनलाई झुक्न बाध्य पार्‍यो।

हामी कणक मणि दीक्षितलाई नेपालको वास्तविक इतिहास उजागर गर्न गरेको अद्वितीय योगदानका लागि हार्दिक धन्यवाद दिन्छौं।

नेपालको इतिहास झुटमा आधारित भएर होइन, सत्य र प्रमाणमा आधारित भएर लेखिनुपर्छ।

नेपाल कहिल्यै पराजित भएन। नेपाल स्वाभिमानी राष्ट्र रह्यो। नेपालले जितेको थियो!