नेपाली विद्यार्थीहरूले चीनलगायत विभिन्न मुलुकहरूले प्रदान गर्ने छात्रवृत्ति अस्वीकार गर्न थालेपछि यसबारे बहस सुरु भएको छ। हालै मात्र चीन सरकारले स्नातकोत्तर र विद्यावारिधि (PhD) अध्ययनका लागि ६७ जना नेपाली विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति प्रदान गरेको थियो। तर, अन्तिम समयमा आएर ५१ जनाले मात्र छात्रवृत्ति लिन आवेदन भरेका थिए।

विद्यार्थीहरू किन छात्रवृत्ति अस्वीकार गर्दैछन्?
शिक्षा मन्त्रालयका प्रवक्ता शिवकुमार सापकोटाका अनुसार छात्रवृत्तिमा छनोट भएका विद्यार्थीहरूले अन्तिम भर्ना प्रक्रियामा सहभागी नहुनुको पछाडि विभिन्न कारण छन्।

"विद्यार्थीहरूले रोजेको विषय उपलब्ध नभएको, अन्यत्र राम्रो अवसर देखिएको वा अध्ययनपछि राम्रो भविष्य नदेखिएको कारणले कतिपय छात्रवृत्ति अस्वीकार गरिरहेका छन्," प्रवक्ता सापकोटाले भने।

नेपालमा उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि छात्रवृत्ति खोज्ने विद्यार्थीहरूको संख्या वृद्धि हुँदै गएको भए पनि चीन जस्ता देशहरूको छात्रवृत्ति अवसरमा चासो घटेको देखिएको छ।

प्रधानमन्त्रीले उठाएको प्रश्न
छात्रवृत्तिको अवसरलाई विद्यार्थीहरूले अस्वीकार गर्न थालेपछि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले समेत यस विषयमा चासो देखाएका छन्।

ओलीले सामाजिक सञ्जालमार्फत लेखेका छन् –

"शिक्षा मन्त्रालयमार्फत विभिन्न छात्रवृत्तिका लागि आवेदन खुलाइएको थियो, तर आवश्यक संख्या नपुगेको कारण केही कोटा खाली छ। यो किन भइरहेको छ? नेपाली विद्यार्थीहरूलाई छात्रवृत्तिको आवश्यक छैन कि छनोट प्रक्रिया नै गलत छ?"

उनको यो प्रश्नसँगै सामाजिक सञ्जालमा यस विषयमा व्यापक बहस भएको छ। कतिपयले विदेश जान चाहने विद्यार्थीहरूको संख्यामा वृद्धि भइरहेको भए पनि चीनको छात्रवृत्तिलाई विद्यार्थीहरूले किन प्राथमिकता दिइरहेका छैनन् भन्ने प्रश्न उठाएका छन्।

चीनप्रति विश्वासको कमी?
शिक्षाविद्हरूका अनुसार, चीनमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूको संख्या अघिल्लो दशकमा उच्च थियो। तर हाल, विद्यार्थीहरू अमेरिका, अस्ट्रेलिया, क्यानडा, जापान जस्ता देशहरूमा जान बढी इच्छुक देखिन्छन्।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयका शिक्षाविद् मनप्रसाद वाग्ले भन्छन् –

"चीनमा छात्रवृत्तिमा अध्ययन गर्न गएका कतिपय विद्यार्थीहरूले भाषाको समस्या, विश्वविद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर, र भिसा प्रक्रियामा आउने कठिनाइलाई प्रमुख कारण देखाएका छन्।"

उनका अनुसार, नेपालमा हाल अमेरिका, अस्ट्रेलिया, क्यानडा र युरोपेली देशहरूतर्फ जाने विद्यार्थीहरूको संख्या तीव्र रूपमा बढिरहेको छ।

नेपालबाट वैदेशिक अध्ययनमा जानेको संख्या बढ्दै
नेपाल राष्ट्र बैंकका पछिल्ला तथ्याङ्कअनुसार, चालु आर्थिक वर्षको पहिलो पाँच महिनामा मात्र नेपाली विद्यार्थीहरूले वैदेशिक अध्ययनका लागि ४७ अर्ब ४० करोड रुपैयाँ भन्दा बढी सटही सुविधा लिएका छन्।

यसले देखाउँछ कि नेपाली विद्यार्थीहरू विदेशी शिक्षामा अत्यधिक रुचि राख्छन्। तर, चिनियाँ छात्रवृत्ति अस्वीकार गर्नुका पछाडि चीनमा अध्ययन गरेपछि जागिर पाउने सम्भावना कमजोर हुनु, नेपालमा चिनियाँ डिग्रीप्रति विश्वास कम हुनु, र अन्य मुलुकहरूमा जाने सम्भावना बढी हुनु जस्ता कारण छन्।

शिक्षा मन्त्रालयका अधिकारीहरूका अनुसार, यदि चीनको छात्रवृत्ति कार्यक्रमलाई प्रभावकारी बनाउन सकिएन भने आगामी वर्षहरूमा यो कोटा अझै कम हुन सक्छ।

छात्रवृत्तिको भविष्य के होला?
नेपाल सरकारका अधिकारीहरू भन्छन्, यदि चीनलगायत मुलुकहरूको छात्रवृत्ति नेपालका विद्यार्थीहरूका लागि आकर्षक बनाइरहनु छ भने पाठ्यक्रम र अवसरहरूलाई विद्यार्थीहरूको रुचिअनुसार परिमार्जन गर्न आवश्यक छ।

"हामीले छनोट प्रक्रियालाई पुनरावलोकन गरेर आवश्यक सुधार नगर्ने हो भने छात्रवृत्तिको कोटा खाली हुने समस्या आगामी वर्षहरूमा पनि दोहोरिन सक्छ," शिक्षा मन्त्रालयका सूचना अधिकारी निलकण्ठ ढकाल भन्छन्।

विद्यार्थीहरूले छात्रवृत्ति छाड्ने यो प्रवृत्तिले नेपालको उच्च शिक्षाका लागि नयाँ अवसर र चुनौती दुवै ल्याउने देखिन्छ।