काठमाडौं, – अमेरिकी आर्थिक मिडिया ब्लूमबर्ग ले नेपालका उच्च हिमाली भेगमा पाइने बहुमूल्य जडिबुटी यार्चागुम्बा (Cordyceps Sinensis) को संकलन, यसमा जोडिएको जोखिम, आर्थिक प्रभाव, र यसबारे वैज्ञानिक तथा सामाजिक दृष्टिकोणलाई समेट्दै विशेष रिपोर्ट प्रकाशित गरेको छ। एडम पोपेस्कु (Adam Popescu) द्वारा लिखित यो रिपोर्टमा फोटोग्राफर पूर्णिमा श्रेष्ठ (Purnima Shrestha) द्वारा कैद गरिएका उत्कृष्ट तस्वीरहरू समेटिएका छन्।

नेपालको हिमाली क्षेत्रमा ‘हिमालयन भियाग्रा’ को व्यापार
रिपोर्ट अनुसार, नेपाल, चीन, भारत, र भुटानका उच्च पहाडी क्षेत्रमा पाइने यार्चागुम्बा परम्परागत औषधिका रूपमा प्रख्यात छ। यो मृत किराबाट उम्रिने एक प्रकारको ढुसी हो, जसले विशेषगरी यौन स्वास्थ्य सुधार गर्ने, शारीरिक उर्जा बढाउने, हृदय रोग तथा अन्य स्वास्थ्य समस्यामा सहयोग गर्ने विश्वास गरिन्छ। पछिल्ला वर्षहरूमा ‘हिमालयन भियाग्रा’ भनेर चिनिने यो जडिबुटीको व्यापार निकै फस्टाएको छ।

हजारौं डलर कमाउने नेपाली परिवारहरू, जोखिम पनि उत्तिकै
रिपोर्टमा नेपालका मुगु, हुम्ला, डोल्पा लगायतका उच्च पहाडी भेगका मानिसहरू प्रत्येक वर्ष यार्चा संकलन गर्न १५,००० फिटको उचाइसम्म पुग्ने उल्लेख छ। जनक आइडी र उनकी पत्नी मंगली बोहरा जस्ता किसान परिवारले यार्चागुम्बा संकलनबाट हजारौं डलर कमाउने गरे पनि पछिल्ला वर्षहरूमा मूल्य घटेको देखिएको छ।

तर यस पेशामा जीवनको ठुलो जोखिम रहेको रिपोर्टमा उल्लेख छ। पछिल्लो वर्ष यार्चा संकलन गर्ने क्रममा ज्यान गुमाउनेको संख्या सगरमाथा आरोहणका क्रममा ज्यान गुमाउनेको संख्याभन्दा बढी रहेको बताइएको छ।

कसरी हुन्छ यार्चाको व्यापार?
ब्लूमबर्गको रिपोर्ट अनुसार, काठमाडौंको थमेल, पोखरा, र अन्य मुख्य व्यापारिक केन्द्रहरूमा यार्चागुम्बाको व्यवसाय अत्यधिक आकर्षक बनेको छ। रिपोर्टमा थमेलका व्यापारी केसी बस्तोलाको भनाइ उद्धृत गर्दै भनिएको छ कि, "धनी चिनियाँ ग्राहकहरू यहाँ आउँछन्, किनकि हाम्रो हिमाली औषधिलाई उनीहरू विशेष महत्व दिन्छन्।"

काठमाडौंका पसलहरूमा एक ग्राम यार्चा करिब ८०० रुपैयाँ (९ डलर) मा बिक्री भइरहेको छ, जुन बेइजिङमा करिब १,३६,००० डलर प्रति पाउण्ड मा बिक्री हुन्छ।

बालश्रम र अपराध बढ्दो, दलाइ लामाले व्यक्त गरे चिन्ता
रिपोर्टले यार्चा संकलनको अन्धाधुन्ध व्यापारले बालश्रम, हिंसा र सामाजिक विकृति निम्त्याएको उल्लेख गरेको छ।

बालश्रम: रिपोर्टका अनुसार, नेपालका पहाडी गाउँहरूमा प्रत्येक वसन्त ऋतुमा स्कुलहरू बन्द गरिन्छन् र बच्चाहरू समेत यार्चागुम्बा संकलन गर्न पठाइन्छन्। ९ वर्षीय बीरेन्द्र रावत र अन्य बालबालिकाहरूले घुँडै टेकेर दिनभरि यार्चाको खोजी गरिरहेको देखाइएको छ।
हिंसा र अपराध: दलाइ लामाले यार्चागुम्बाको व्यापार धार्मिक संस्कृतिमै संकट ल्याउने गरी अपराध र हिंसा बढाएको टिप्पणी गरेका छन्। समूहगत झगडा, लुटपाट, र हत्या जस्ता घटनाहरू हिमाली भेगमा बढ्दै गएका छन्।
चीनतर्फ तस्करी: नेपाल-चीन सीमावर्ती गाउँहरूबाट चिनियाँ व्यापारीहरू तस्करी गर्दै नेपालबाट सस्तो मूल्यमा यार्चा किनेर ठूलो नाफामा चीनमा बेच्ने गरेको रिपोर्टमा उल्लेख छ।
वैज्ञानिक अध्ययन: के साँच्चै यार्चागुम्बाले यौन स्वास्थ्य सुधार गर्छ?
ब्लूमबर्गले वैज्ञानिक अध्येताहरूको दृष्टिकोण पनि समेटेको छ।

केही अनुसन्धानहरूमा यार्चाले हृदय रोग, रक्तचाप नियन्त्रण, र रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतामा सुधार ल्याउने देखिए पनि यौन शक्ति बढाउने प्रभावबारे कुनै ठोस प्रमाण भेटिएको छैन।
अमेरिकाको स्ट्यानफोर्ड विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूले यो बजार ११ अर्ब डलरको रहेको बताएका छन्।
क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयका वैज्ञानिक टावनी टिडवेल भन्छन्, "धेरै मानिसहरूले यार्चाले यौन क्षमता बढाउँछ भन्छन्, तर वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित भएको छैन।"

राजनीतिक चिन्ता: सांसद राजेन्द्र बजगाईंले सीमा नियमनको माग गरे
रिपोर्टमा नेपालका सांसद राजेन्द्र बजगाईं को भनाइ उद्धृत गर्दै यार्चागुम्बा तस्करी र अवैध व्यापार नियन्त्रण गर्न सरकार प्रभावकारी कदम नचालिरहेको उल्लेख छ।

बजगाईंले भने, "नेपाल सरकारले नीतिगत सुधार नगर्ने हो भने यो व्यापार अपराधीक समूहहरूको नियन्त्रणमा जानेछ। यार्चागुम्बाको व्यापार नियन्त्रण गर्न सीमा सुरक्षा बलियो बनाउनुपर्छ।"

ब्लूमबर्गले नेपाललाई किन महत्वपूर्ण मानेको छ?
ब्लूमबर्गले नेपालका हिमाली भेगका मानिसहरूको जीवनशैली, आर्थिक अवस्था, तथा हिमालयन औषधिको विश्वव्यापी व्यापारमा नेपालको महत्वलाई उजागर गरेको छ।नेपाल यार्चागुम्बा संकलनको मुख्य स्रोत हो, जसले देशको ग्रामीण अर्थतन्त्रमा ठूलो योगदान पुर्‍याएको छ।
ब्लूमबर्गले नेपाली समुदायको संघर्ष, चुनौती, र आर्थिक अवसरलाई गहिराइमा अध्ययन गर्दै नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय मिडियामा स्थान दिएको छ।
पत्रकार एडम पोपेस्कु (Adam Popescu) र फोटोग्राफर पूर्णिमा श्रेष्ठ (Purnima Shrestha) ले उत्कृष्ट रिपोर्टिङ र फोटोहरू प्रस्तुत गर्दै नेपालका हिमाली क्षेत्रका जीवनशैलीलाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा प्रस्तुत गरेका छन्।

 नेपालका लागि अवसर र चुनौती दुवै
नेपालका लागि यार्चागुम्बा व्यापारले आर्थिक अवसर प्रदान गरे पनि यसको अनियन्त्रित संकलनले वातावरणीय क्षति, सामाजिक समस्या, र वैदेशिक तस्करी बढाउने जोखिम रहेको रिपोर्टले देखाएको छ।

सरकारले यार्चागुम्बा संकलनलाई व्यवस्थित गरी वातावरण संरक्षण, कानूनी नियन्त्रण, र स्थानीय समुदायको हितलाई ध्यान दिनुपर्ने आवश्यकता रहेको ब्लूमबर्गको रिपोर्टले संकेत गरेको छ।