तिब्बत, आफ्नो अनुपम प्राकृतिक सौन्दर्य र समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदासँगै, भाषिक विविधताको केन्द्र रहँदै आएको छ। तिब्बती भाषाका अतिरिक्त, करिब ६० वटा स्थानीय भाषाहरू तिब्बतमा बोलिन्छन्, जसले यस क्षेत्रलाई भाषिक रूपमा जीवन्त बनाएको छ। तर बेइजिङको नीति यस्ता भाषाहरूलाई नष्ट गर्ने दिशामा उन्मुख छ, जसले ती भाषाहरूलाई अस्तित्वको संकटमा पुर्याएको छ। चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी (CCP) ले म्यान्डारिन भाषालाई जबरजस्ती थोपर्ने र अल्पसंख्यक भाषाहरूलाई दबाउने नीतिलाई तीव्र बनाएको छ, जसको असर तिब्बतको भाषिक पहिचानमाथि गम्भीर रूपमा परेको छ।

हालै तिब्बतमा भएका घटनाहरू चिन्ताजनक छन्। डिसेम्बरमा एक तिब्बती गाउँ नेताको जेलमुक्त भएपछि तीन दिनमै मृत्यु भयो, उनको शरीरमा यातनाका गहिरा चिन्हहरू थिए। उनलाई तिब्बती भाषा जोगाउने अभियानमा संलग्न भएको आरोपमा गिरफ्तार गरिएको थियो। यो एउटा घटना मात्रै होइन, ७५ वर्षदेखि निरन्तर चलिरहेको संघर्षको एउटा हिस्सा हो, जुन सन् २०औं शताब्दीको मध्यतिर चीनद्वारा तिब्बत कब्जा गरिएपछि सुरु भएको थियो। भाषा यो संघर्षको केन्द्रमा छ, जहाँ तिब्बतीहरू आफ्नो भाषा बचाउन अहोरात्र संघर्ष गरिरहेका छन्।

तर चिनियाँ सरकारले चलाएको नीति अनुसार तिब्बती बालबालिकालाई राज्यद्वारा सञ्चालित आवासीय विद्यालयमा पठाइन्छ, जहाँ उनीहरू म्यान्डारिनमा शिक्षित हुन्छन्। तिब्बती भाषा हप्तामा केही घण्टा मात्र पढाइने भएकाले यसको प्रयोग क्रमशः घट्दै गएको छ। सन् २०२४ को एक अध्ययनले देखाएको छ कि तिब्बतमा भाषाका आधारमा गरिएको दमन सूक्ष्म हिंसात्मक स्वरूपमा छ, जहाँ चिनियाँ सरकार र अन्य तिब्बतीहरूबाटै भाषिक अन्याय गरिन्छ।

२००८ मा तिब्बती क्षेत्रमा चिनियाँ शासनको विरोधमा भएको ठूला प्रदर्शनपछि सरकारले दमन नीति झन् कडा बनाएको थियो। झीलिङ (Ziling) शहरमा भएको विद्रोहपछि ठूलो संख्यामा गिरफ्तार, कडा निगरानी, तथा तिब्बती पहिचानसँग सम्बन्धित गतिविधिमा रोक लगाइयो। यी प्रतिबन्धहरूले भाषिक तथा धार्मिक स्वतन्त्रतामाथि असर पार्दै असन्तोषलाई अझ गहिरो बनायो। सन् २००९ यता, १५० भन्दा बढी तिब्बतीहरूले चिनियाँ शासनको विरोधमा आत्मदाह गरेका छन्।

तिब्बतको भाषिक विविधता केवल तिब्बती भाषामा सीमित छैन। यस क्षेत्रमा बोलिने करिब ६० वटा स्थानीय भाषाहरू छन्, जसका बोल्नेहरू कुल जनसंख्याको ४ प्रतिशत अर्थात् करिब २.५ लाख मानिन्छ। तर सरकारले सबै तिब्बतीहरूलाई म्यान्डारिन सिक्न र प्रयोग गर्न बाध्य पार्दैछ। यसले तिब्बती भाषामात्र बोल्नेहरूलाई रोजगारी खोज्न कठिन बनाएको छ, साथै तिनीहरू जातीय भेदभाव र हिंसाको शिकार बन्ने गरेका छन्।

सरकारले तिब्बती भाषा सिक्न निजी कक्षा वा ट्युसनसमेत प्रतिबन्ध लगाएको छ। तिब्बतीहरूले मात्रै होइन, अन्य स्थानीय भाषाहरू बोल्नेहरू पनि गम्भीर समस्यामा छन्। रेभगोंग (Rebgong) जस्ता क्षेत्रमा स्थानीय भाषा मानेगाचा (Manegacha) को प्रयोग घट्दै गएको छ। हाल त्यहाँका झन्डै एक-तिहाइ परिवारले आफ्ना बालबालिकालाई तिब्बती सिकाउने गरेका छन्, किनभने उनीहरूलाई म्यान्डारिन पनि सिक्नैपर्ने बाध्यता छ। सरकारको अल्पसंख्यक भाषाहरूप्रति रहेको उदासीनता, त्यस्ता भाषाका वक्ताहरूलाई हुने भेदभाव, र अन्य तिब्बतीहरूमै रहेका भाषिक असहिष्णुताका कारण तिब्बतको भाषिक विविधता तीव्र रूपमा घट्दै गएको छ।

तिब्बतीहरूले चिनियाँ शासनको विरोध सन् १९५० को दशकदेखि गरिरहेका छन्। जब १९५९ मा दलाई लामा भारत निर्वासनमा गए, तिब्बती प्रतिरोध विश्वव्यापी भयो। अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा धेरै देशहरूले तिब्बती स्वायत्तताको समर्थन गर्दै आएका छन्। २०२४ मा अमेरिकी कंग्रेसले ‘रिजोल्भ तिब्बत एक्ट’ (Resolve Tibet Act) पारित गर्दै तिब्बती पहिचानको समर्थनमा दृढ ऐक्यबद्धता प्रकट गर्‍यो। तर बाह्य समर्थनले सबै भाषिक अल्पसंख्यकहरूलाई मद्दत गर्न सकेको छैन।

मानेगाचा भाषाका वक्ताहरू आफूहरूलाई बचाउन प्रयासरत छन्। उनीहरू आपसमा मानेगाचा बोल्न, अनलाइन सामग्री उत्पादन गर्न, र भेदभावको विरुद्ध आवाज उठाउन प्रयत्न गरिरहेका छन्। तर यदि तिब्बतीहरूले आफ्नै अल्पसंख्यक भाषाहरू बोल्न छाडे, चीनले तिब्बती पहिचान नै मेटाउने प्रयासलाई थप बल मिल्नेछ। चीनमा तिब्बती भाषा टिके पनि, अन्य अल्पसंख्यक भाषाहरू हराउने स्थिति आयो भने, यो ७५ वर्षदेखिको संघर्षमा CCP को जित हुनेछ।

अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले तिब्बतको भाषिक संकटलाई गम्भीर रूपमा लिनुपर्ने आवश्यकता छ। चिनियाँ सरकारद्वारा तिब्बती तथा अन्य स्थानीय भाषाहरू नष्ट गर्ने प्रयास केवल भाषासम्म सीमित छैन, यो तिब्बती जातीय पहिचानमाथिको प्रत्यक्ष हमला हो। भाषिक विविधता सँगै मानिसहरूको मानसिक तथा शारीरिक स्वास्थ्य बिग्रँदै गएको छ, सामाजिक सम्बन्धहरू कमजोर बनेका छन्, र सामुदायिक पहिचान हराउने खतरामा छ। तिब्बतीहरूले आफ्नो भाषा बचाउन गरिरहेको संघर्ष केवल भाषाका लागि मात्र नभई सांस्कृतिक पहिचानको अस्तित्व बचाउने लडाइँ हो। यो सम्पूर्ण मानवताका लागि चिन्ताको विषय बन्नुपर्छ, र यसका विरुद्ध विश्व समुदायले चाँडै कदम चाल्नुपर्छ।