पाकिस्तानमा आतङ्कवाद किन मौलाइरहेछ? सामाजिक र मनोवैज्ञानिक जडहरूको चिरफार!
अमेरिकी राष्ट्रिय चिकित्सा पुस्तकालय (NLM) द्वारा प्रकाशित शोधमा आधारित
वासिङ्टन डि.सी. – ९/११ को घटनापछि, पाकिस्तान विश्वव्यापी रूपमा आतङ्कवाद विरुद्धको युद्धको प्रमुख रणभूमि र साथसाथै, विरोधाभासपूर्ण रूपमा, अतिवादी तत्वहरूलाई आश्रय दिएको आरोप खेपिरहेको राष्ट्रको रूपमा चर्चामा छ। आतङ्कवादी हमलाहरूको विनाशकारी परिणामहरू प्रायः समाचारका हेडलाइन बन्छन्, तर व्यक्तिहरूलाई हिंसात्मक अतिवादतर्फ धकेल्ने गहिरो सामाजिक र मनोवैज्ञानिक कारकहरू भने कमै बुझिएका छन्।
अमेरिकी राष्ट्रिय चिकित्सा पुस्तकालयको पबमेड सेन्ट्रल (PMC) डाटाबेसमा प्रकाशित "पाकिस्तानमा आतङ्कवाद: मनोसामाजिक सन्दर्भ र यसको महत्त्व" शीर्षकको एक महत्त्वपूर्ण शोधपत्रले यी महत्वपूर्ण अन्तर्निहित मुद्दाहरूमाथि प्रकाश पारेको छ। असद तमिजुद्दीन निजामी, तारिक महमूद हसन, सादिया यासिर, मोवद्दत हुसेन राणा, र फरीद असलम मिन्हासद्वारा लिखित यस अध्ययनले स्थायी समाधान खोज्नका लागि यो मनोसामाजिक सन्दर्भ बुझ्नु अत्यावश्यक रहेको तर्क गर्दछ।
(स्वीकृति: यो समाचार लेख माथि उल्लिखित शोधपत्र (PMCID: PMC6020923) मा प्रस्तुत निष्कर्ष र दृष्टिकोणहरूमा आधारित छ, जुन अमेरिकी राष्ट्रिय चिकित्सा पुस्तकालय (NLM) द्वारा उपलब्ध गराइएको हो।)
ठूलो मूल्य चुकाइरहेको राष्ट्र
लेखकहरूले उल्लेख गरेअनुसार, आतङ्कवादले पाकिस्तानमाथि ठूलो बोझ थोपरेको छ, जसले यसको सामाजिक तानाबाना, अर्थतन्त्र र मानव जीवनलाई तहसनहस पारेको छ, जस्तो कि पहिलेका अध्ययनहरूमा पनि देखाइएको छ (दराज एट अल, २०१२)। यद्यपि, विश्वव्यापी रूपमा 'आतङ्कवाद' को परिभाषा गर्न नै चुनौतीपूर्ण छ, र संयुक्त राष्ट्र संघले अझैसम्म अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा सहमत परिभाषा बनाउन सकेको छैन। यो शब्द भावनात्मक रूपले जोडिएको छ, विशेष गरी ९/११ पछिको मुस्लिम बाहुल्य देशहरूमा, र प्रायः अन्यायपूर्ण रूपमा इस्लामिक उद्देश्य दाबी गर्ने अतिवादी समूहहरूसँग मात्र जोडिन्छ। पाकिस्तान आफूलाई आतङ्क विरुद्धको अन्तर्राष्ट्रिय युद्धमा प्रमुख सहयोगीको रूपमा प्रस्तुत गर्ने तर साथसाथै यसलाई प्रायोजन गरेको आरोप पनि खेप्नुपर्ने जटिल स्थितिमा छ।
ऐतिहासिक चोट र सामाजिक दबाब
शोधपत्रले जोड दिएअनुसार, पाकिस्तानको अतिवादप्रतिको संवेदनशीलता यसको इतिहास र सामाजिक परिस्थितिहरूमा निहित छ:
- स्थापनाकालीन आघात: सन् १९४७ मा राष्ट्रको जन्म विभाजन, सामूहिक बसाइँसराइ र भयानक हिंसाको आघातसँग जोडिएको थियो, जसले गहिरो चोटहरू छोडेको छ। राजनीतिक अस्थिरता र सन् १९७१ मा पूर्वी पाकिस्तान (हाल बंगलादेश) को हिंसात्मक विभाजनले स्थिरतालाई थप बाधा पुऱ्यायो।
- सोभियत-अफगान युद्ध (१९७९ पछि): यो द्वन्द्वले पाकिस्तानी समाजलाई रूपान्तरण गर्यो, हिंसा र हतियार संस्कृतिलाई बढावा दियो, जसले कुख्यात 'कलाश्निकोभ संस्कृति' र 'तालिबानीकरण' निम्त्यायो।
- सामाजिक कमजोरीहरू: अशिक्षा, गरिबी, सुरक्षाको अभाव, र अनुभूत अन्याय जस्ता व्यापक मुद्दाहरूले अतिवादी विचारधाराहरूले जरा गाड्नका लागि "उर्वर भूमि" सिर्जना गरेको शोधपत्रमा उल्लेख छ।
अतिवादको मनोविज्ञान
सरल व्याख्याभन्दा पर गएर, अनुसन्धानले आतङ्कवादतर्फको मनोवैज्ञानिक यात्राको गहिराइमा पुगेको छ:
- जटिल प्रक्रिया: आतङ्कवादी बन्नु कुनै आकस्मिक निर्णय होइन, बरु यो "संज्ञानात्मक समायोजन र आत्मसातीकरणको जटिल प्रक्रिया" हो। यो विरलै मात्र साधारण पागलपन वा मनोरोगको मामला हुन्छ (एट्रान, २००३; होर्गन, २००८)।
- महत्वको खोजी: प्रेरणामा प्रायः व्यक्तिगत अर्थ र महत्वको गहिरो खोज समावेश हुन्छ।
- 'हामी विरुद्ध उनीहरू' मानसिकता: आतङ्कवादीहरूले प्रायः संसारलाई कठोर "कालो-सेतो" दृष्टिकोण ('म असल, तिमी खराब') बाट हेर्छन्, जसले पश्चात्ताप बिना हिंसा गर्न सजिलो बनाउँछ।
- बदलाको संस्कृति: ड्रोन हमलाबाट हुने नागरिक हताहती जस्ता अन्यायपूर्ण मानिएका घटनाहरूले बदलाको गहिरो भावनालाई जगाउन सक्छ, जुन कहिलेकाहीँ पुस्तासम्म रहन्छ।
- विचारधाराको दुरुपयोग: अतिवादी समूहहरूले आत्म-बलिदान र शहादत जस्ता अवधारणाहरूको आक्रामक रूपमा दुरुपयोग गर्छन्, कमजोर व्यक्तिहरूलाई (विशेष गरी किशोरकिशोरीहरूलाई) ब्रेनवाशिङ मार्फत तयार पार्छन्। उनीहरूले ईश्वरीय पुरस्कारको वाचा गर्छन् र प्रायः आत्मघाती बमवर्षकहरूको परिवारलाई ठूलो आर्थिक क्षतिपूर्ति दिन्छन्। शोधपत्रले किशोरकिशोरीहरूलाई हप्ताहरूभित्रै आत्मघाती बमवर्षकमा परिणत गर्न सकिने अनुसन्धानलाई उद्धृत गरेको छ (निजामी एट अल, २०१४)।
मदरसा, मानसिक स्वास्थ्य, र आधुनिक अतिवाद
शोधपत्रले सामान्य धारणाहरू र जटिलताहरूलाई पनि सम्बोधन गर्दछ:
- मदरसा (धार्मिक विद्यालयहरू): पश्चिममा प्रायः नकारात्मक रूपमा चित्रण गरिए तापनि, अनुसन्धानले देखाउँछ कि केवल अल्पसंख्यक मदरसाहरूले मात्र सक्रिय रूपमा अतिवादलाई बढावा दिन्छन् (बानो, २००७)। धेरै परिवारहरूले सस्तो इस्लामिक शिक्षा, खाना, र आवासका लागि मदरसा रोज्छन् (ककक्रफ्ट एट अल, २००९)। यद्यपि केही मदरसाहरू भर्ती केन्द्रको रूपमा मुछिएका छन्, तर प्रमुख हमलाहरूमा संलग्न धेरै आतङ्कवादीहरू मदरसा गएका थिएनन् (बर्गन र पाण्डे, २००६)।
- इन्टरनेटको भूमिका: विज्ञहरू सहमत छन् कि इन्टरनेटले अब अतिवाद र आत्म-भर्ती प्रक्रियामा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, जिहादी वेबसाइटहरूले सम्भावित भर्तीहरूको कमजोरीहरूलाई लक्षित गर्छन् (क्रुग्लान्स्की र फिशम्यान, २००९)।
- मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्ध: आतङ्कवादको प्रभावले व्यापक तनाव, चिन्ता, र डिप्रेसन निम्त्याए तापनि, अनुसन्धानले पूर्व-अवस्थित मानसिक विकारहरू र आतङ्कवादमा संलग्न हुनु बीच प्रत्यक्ष कारण-कार्य सम्बन्ध स्थापित गर्दैन, केही अपवाद बाहेक। यद्यपि, डिप्रेसन जस्ता हल्का समस्या भएका व्यक्तिहरू क्रमिक मनोवैज्ञानिक रूपमा तयार पारिनका लागि बढी संवेदनशील निशाना हुन सक्छन्।
अगाडिको बाटो
लेखकहरू निष्कर्षमा पुग्छन् कि पाकिस्तानमा आतङ्कवादसँग साँच्चै लड्नका लागि तत्काल सुरक्षा प्रतिक्रियाहरूभन्दा पर गएर यी गहिरो जरा गाडेका मनोसामाजिक कारकहरूलाई बुझ्न र सम्बोधन गर्न आवश्यक छ। स्थायी शान्ति, उनीहरूको तर्कअनुसार, बदलाको चक्रलाई रोक्न, युवाहरूको ब्रेनवाशिङ रोक्न, सामाजिक गुनासोहरूलाई सम्बोधन गर्न, र दशकौंको हिंसाले छोडेका गहिरो मनोवैज्ञानिक चोटहरू निको पार्न गरिने ठोस प्रयासहरूमा निर्भर गर्दछ। हिंसा पछाडिको 'किन' बुझ्नु यसलाई रोक्नका लागि अत्यावश्यक छ।
