नेपाली मिडियामा भारत विरोधी 'खेल'? ललितपुर र बालुवाटारका 'केन्द्र'बाट कसको इशारा?
काठमाडौं, नेपाल – ७ मे, २०२५ (बुधबार) – भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा कथित आतंकवादी अखडाहरूमा 'अपरेसन सिन्दूर' अन्तर्गत हवाई हमला गरेपछि त्यसको धूलो क्रमशः बस्दै गर्दा – वा सायद थप आगो सल्काउँदै गर्दा – नेपाल भने एक अनिश्चित र संवेदनशील मोडमा उभिएको छ। आम नागरिकदेखि नीति निर्मातासम्म सबैजना यस क्षेत्रमा पर्न सक्ने सम्भावित झट्काहरूलाई चिन्तापूर्वक नियालिरहेका छन्। नयाँ दिल्लीले पहलगामको त्रासदीपूर्ण आतंकवादी हमला, जसमा एक नेपाली नागरिकको पनि ज्यान गएको थियो, त्यसका पीडितहरूलाई "न्याय" दिएको रूपमा चित्रण गरेको यो हमलाले पाकिस्तानसँगको तनावलाई नाटकीय रूपमा बढाएको छ, र यसप्रति नेपालले कस्तो प्रतिक्रिया जनाउला भन्ने विषयमा विभिन्न अड्कलबाजीहरू शुरु भएका छन्।
आधिकारिक धारणा: संयमताको अपिल अपेक्षित
'अपरेसन सिन्दूर'बारे नेपाल सरकारबाट तत्काल विस्तृत आधिकारिक धारणा आउन बाँकी नै रहे पनि, कूटनीतिक पर्यवेक्षकहरूले काठमाडौंले निकै सावधानीपूर्वक कदम चाल्ने अनुमान गरेका छन्। नेपाल सामान्यतया आफ्ना दुई ठूला छिमेकीहरूबीचको विवादमा असंलग्न परराष्ट्र नीति अवलम्बन गर्दछ। कुनै पनि औपचारिक प्रतिक्रियाले निम्न बुँदाहरूमा जोड दिने अपेक्षा गरिएको छ:
- भारत र पाकिस्तान दुवैलाई तनाव कम गर्न र संयम अपनाउन आग्रह।
- बाँकी रहेका मुद्दाहरूको वार्ता र शान्तिपूर्ण समाधानका लागि समर्थन।
- क्षेत्रीय शान्ति र स्थिरताप्रति गम्भीर चिन्ता, द्वन्द्वले सम्पूर्ण दक्षिण एसियालाई कसरी असर गर्छ भन्ने कुरामा प्रकाश पार्दै।
- सबै प्रकारका आतंकवादको नेपालले गर्ने निन्दाको पुनरावृत्ति। यो प्रधानमन्त्री के.पी. शर्मा ओलीले अप्रिलमा भएको पहलगाम हमलाको तुरुन्तै निन्दा गरेको र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई भारतको आतंकवादविरुद्धको लडाइँमा समर्थन जनाएको भनिएको अभिव्यक्तिसँग मेल खान्छ।
- बढेको तनावबाट प्रभावित हुन सक्ने कुनै पनि नेपाली नागरिकको सुरक्षाप्रति चिन्ता।
पहलगाम हमलामा एक नेपालीको दुःखद मृत्यु भएको घटना – जसलाई भारतले आफ्नो सैन्य कारबाहीसँग सीधै जोडेको छ – लाई ध्यानमा राख्दा, नेपालको आधिकारिक धारणा भारतको घोषित आतंकवाद विरोधी उद्देश्यहरूको विपक्षमा देखिने सम्भावना निकै कम छ, यद्यपि उसले बृहत्तर क्षेत्रीय शान्तिको लागि आह्वान गर्नेछ। केही राजनीतिक टिप्पणीकारहरूले नयाँ दिल्लीसँगको संवेदनशील कूटनीतिक सम्बन्धलाई कायम राख्नु वर्तमान नेपाली प्रशासनको निरन्तर प्राथमिकता रहेको उल्लेख गरेका छन्।
सम्भावित घरेलु प्रतिक्रियाहरू: भावनाहरूको विविधता
नेपाली जनमानस र राजनीतिक वृत्तमा विभिन्न प्रतिक्रियाहरू देखिन सक्छन्:
जनभावना: धेरै नेपालीहरू, विशेष गरी पहलगाम पीडितका परिवार र समुदायका लागि, भारतले "न्याय मिलेको छ" भन्ने भनाइले सान्त्वना दिन सक्छ, र उनीहरूले 'अपरेसन सिन्दूर'लाई एक क्रूर आतंकवादी कार्यको निर्णायक प्रतिक्रियाको रूपमा हेर्न सक्छन्। तथापि, यो भावना ठूलो भारत-पाकिस्तान द्वन्द्वको व्यापक डरले ओझेलमा पर्न सक्छ, जसले नेपालको अर्थतन्त्र र स्थिरतासहित सम्पूर्ण क्षेत्रमा विनाशकारी परिणामहरू निम्त्याउनेछ। पहलगाम हमलाको मानवीय क्षति अझै पनि ताजै घाउ हो, र थप हिंसाको सम्भावनाले मनलाई निकै बेचैन बनाएको छ।
राजनीतिक क्षेत्र: नेपालका विभिन्न राजनीतिक दलहरूले फरक-फरक धारणा व्यक्त गर्न सक्छन्। केही, विशेष गरी ऐतिहासिक रूपमा भारतीय प्रभावको आलोचना गर्दै आएका वा पाकिस्तान वा चीनसँग सम्बन्ध राख्ने कम्युनिष्ट झुकाव भएका दलहरूले काठमाडौंमा, सम्भवतः माइतीघर मण्डला जस्ता क्षेत्रहरूमा प्रदर्शनहरू आयोजना गर्न सक्छन्। यी प्रदर्शनहरू शान्तिका लागि, तनाव वृद्धिको निन्दा गर्न, वा पाकिस्तानप्रति ऐक्यबद्धता जनाउन हुन सक्छन्। चीनको पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा ठूलो लगानी रहेकाले, चीनसँग निकटता राख्ने समूहहरूले पनि क्षेत्रीय स्थिरताका लागि आवाज उठाउन सक्ने र स्थितिलाई भूराजनीतिक सन्तुलनको दृष्टिकोणबाट प्रस्तुत गर्न सक्ने सम्भावना छ।
मिडिया परिदृश्य: नेपालको विविध मिडियाले यी विभिन्न विचारहरूलाई प्रतिबिम्बित गर्ने सम्भावना छ। केही सञ्चारमाध्यमहरूले सीमापार आतंकवादको पाटो र पहलगाम पीडितहरूका लागि न्यायको कथामा ध्यान केन्द्रित गर्न सक्छन्। अन्यले सैन्य तनाव वृद्धिको जोखिम, मानवीय प्रभाव, र नेपालको कूटनीतिक सन्तुलनको कठिनाइबारे आलोचनात्मक विश्लेषण गर्न सक्छन्। यसैबीच, केही विश्लेषकहरूले काठमाडौंको मिडिया परिदृश्यमा पनि विशेष ध्यान दिनुपर्ने औंल्याएका छन्। उनीहरूका अनुसार, ललितपुरको युएन पार्क क्षेत्रनजिक रहेको एक अनलाइन सञ्चारमाध्यम, जसका सञ्चालक पाकिस्तानप्रति झुकाव राख्ने मानिन्छन्, र बालुवाटारस्थित एक टेलिभिजन च्यानल, जहाँ पाकिस्तानप्रति सहानुभूति राख्ने केही पत्रकारहरू कार्यरत रहेको चर्चा छ, उनीहरूबाट भारत विरोधी सामग्रीहरू आउन सक्ने वा अन्य मिडियालाई पनि त्यस्तो सामग्री प्रकाशन गर्न उक्साउन सक्ने चिन्ता व्यक्त गरिएको छ। यस्ता चर्चाले सूचनाको वस्तुनिष्ठतामा चुनौती थपिने देखिन्छ र यस्तो संवेदनशील वातावरणमा सूचनालाई कसरी लिने भन्ने कठिनाइलाई उजागर गर्दछ।
चीनको भूमिका
पाकिस्तानको एक प्रमुख सहयोगी र चीन-पाकिस्तान आर्थिक करिडोर (CPEC) जस्ता महत्वपूर्ण परियोजनामार्फत यस क्षेत्रमा ठूलो लगानी भएको चीनले घटनाक्रमलाई नजिकबाट नियालिरहेको हुनेछ। बेइजिङले सामान्यतया यस्तो अवस्थामा संयम र वार्ताका लागि आह्वान गर्दछ। चीनबाट आउने कुनै पनि विज्ञप्तिले क्षेत्रीय शान्ति र स्थिरता कायम राख्नुपर्ने आवश्यकतामा जोड दिने सम्भावना छ, र सम्भवतः आफ्नै रणनीतिक हितहरूको सुरक्षातर्फ पनि सूक्ष्म सङ्केत गर्न सक्छ।
सास रोकेर बसेको राष्ट्र
अन्त्यमा, दुई आणविक शक्ति सम्पन्न विशाल छिमेकीहरूबीच रहेको राष्ट्रको रूपमा, नेपालको प्रमुख हित तनावको शीघ्र न्यूनीकरणमा नै निहित छ। विगतका द्वन्द्वहरूको स्मृति र हालसालै आतंकवादी हमलामा आफ्नै नागरिक गुमाउनु परेको दुःखद घटनाले अस्थिरताको मानवीय मूल्य कति हुन्छ भन्ने पीडादायी सम्झना गराउँछ। पहलगामको त्रासदीप्रति भारतको कडा प्रतिक्रियाबाट केही नेपालीले सान्त्वना पाए पनि, आम भावना भने गहिरो चिन्ता र वार्ताले थप सैन्य टकरावलाई जितोस् भन्ने उत्कट आशाको हुने सम्भावना छ। आगामी दिनहरूले यो क्षेत्र खतरनाक द्वन्द्वबाट पछि हट्छ वा थप संकटमा फस्छ भन्ने निर्धारण गर्नेछन्।
