सन १९७९ मा इरानमा सम्पन्न भएको इस्लामिक क्रान्तिले एउटा पुरानो राजतन्त्रलाई हटाएर आयातोल्ला रुहल्लाह खुमैनीको नेतृत्वमा इस्लामिक गणतन्त्रको स्थापना गर्‍यो। यस घटनाको प्रभाव तत्कालीन समयमै मध्यपूर्वका धेरै राजघराना र राजनीतिक शक्ति केन्द्रहरूमा देखिएको थियो। आज चार दशकभन्दा लामो समयपछि, खुमैनीका उत्तराधिकारी आयातोल्ला अली खामेनीको नेतृत्वमा यो क्रान्तिको छायाँ अझ व्यापक र जटिल भएर फैलिएको छ।

यो क्रान्तिको सर्वाधिक चिन्ताजनक पक्ष भनेको यसको अन्तर्राष्ट्रिय विस्तार हो। इरानी संविधानमै क्रान्तिलाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा फैलाउने नीति उल्लिखित छ। खुमैनीले प्रस्ट शब्दमा भनेका थिए, "इस्लामिक शासन व्यवस्था इरानका लागि मात्र होइन, पूरै विश्वका लागि ईश्वरको इच्छा हो।" यही विचारलाई अगाडि बढाउँदै इरानले लेबनानमा हिजबुल्लाह, यमनमा हुती, इराक र सिरियामा शिया मिलिसिया लगायतका विभिन्न समूहहरूमार्फत छिमेकी राष्ट्रहरूमा आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्दै आएको छ। यो विस्तार केवल मुस्लिम देशहरूमा मात्र सीमित नभएर भेनेजुएला जस्ता गैर-मुस्लिम राष्ट्रहरूमा समेत देखिएको छ, जसले विश्वव्यापी रूपमा चिन्ता बढाएको छ।

क्षेत्रीय रूपमा, इरानी क्रान्तिको विस्तारले सबैभन्दा बढी चुनौती मुस्लिम राजशाहीहरूलाई दिएको छ। साउदी अरेबिया, युएई, बहराइन र जोर्डन जस्ता राजशाहीहरूले सन् १९८१ मै 'खाडी सहयोग परिषद' (GCC) गठन गरेर सामूहिक सुरक्षाको रणनीति अपनाएका थिए। यी राष्ट्रहरूले प्रभावकारी सुरक्षा संयन्त्र निर्माण, राजनीतिक असन्तुष्टहरूलाई नियन्त्रण गर्न प्रलोभन र दबाबको मिश्रित रणनीति र धार्मिक-राजनीतिक नेतृत्वलाई बलियो बनाउन विशेष जोड दिएका छन्। साउदी राजाले आफूलाई "हरमका संरक्षक" भनेर प्रस्तुत गरी इरानको शिया-इस्लामिक नेतृत्वलाई प्रतिरोध गर्ने प्रयास गरेका छन्। यी रणनीतिहरू अपनाएर राजशाहीहरूले आफ्नो स्थिरता र सत्ता टिकाउन सकेका छन्, तर यी उपायहरू दमनकारी प्रकृतिका पनि रहेको आरोप लगाइएको छ।

यसका साथै, इरानको वर्तमान सर्वोच्च नेता आयातोल्ला अली खामेनीको महत्वाकांक्षाले विश्वव्यापी चिन्ता उत्पन्न गरेको छ। खामेनीले खुलेरै पश्चिमी लोकतन्त्र र पूँजीवादलाई चुनौती दिँदै इस्लामिक शासन प्रणालीलाई विश्वव्यापी रूपमा फैलाउने आफ्नो अभिलाषा व्यक्त गरेका छन्। उनले आफ्नो राजनीतिक दर्शनको आधारमा पश्चिमी लोकतान्त्रिक व्यवस्थालाई नैतिकरूपमा विफल र आध्यात्मिक रूपमा पतित मान्छन्। उनका सैन्य र राजनीतिक सल्लाहकारहरूले सार्वजनिक रूपमै "ग्लोबल इस्लामिक सरकार" गठनको सपना प्रस्तुत गरेका छन्, जसको केन्द्र इरान हुनेछ। खामेनीको यस्तो महत्वाकांक्षाले विश्व समुदायको चिन्तालाई झन् बढाएको छ, किनकि यसले आणविक अस्त्रसहितको भविष्यको कल्पना गर्दा मानव सभ्यताको विनाशकारी जोखिम बढ्ने सम्भावना देखिन्छ।

यस प्रकारको धार्मिक-राजनीतिक कट्टरता र यसको विश्वव्यापी विस्तारको सम्भावना इतिहासको अर्को विवादित अवधारणा "White Man’s Burden" सँग पनि तुलना गर्न सकिन्छ। उन्नाइसौँ शताब्दीको अन्त्यमा पश्चिमी शक्तिहरूले आफूलाई सभ्यताको उद्धारकर्ताको रूपमा प्रस्तुत गरेर उपनिवेशवादलाई जायज ठह¥याएका थिए। त्यसैगरी, इस्लामिक कट्टरपन्थीहरूले आफूलाई ईश्वरीय आदेश अनुसार मानव जातिको उद्धारकर्ता भनेर प्रस्तुत गर्दै आएका छन्। दुवै अवधारणामा अरूलाई आफ्नो मूल्य र मान्यतामा जबर्जस्ती समाहित गर्ने प्रवृत्ति समान देखिन्छ। फरक यति हो—पहिलो नस्लीय र सांस्कृतिक श्रेष्ठताको आडमा फैलिएको थियो भने दोस्रो धार्मिक प्रभुत्व र नैतिक श्रेष्ठताको आडमा विस्तार भइरहेको छ।

यदि यस्तो इस्लामिक कट्टरपन्थले विश्वव्यापी स्तरमा प्रभुत्व हासिल ग¥यो भने मानव सभ्यतामाथि गम्भीर खतरा उत्पन्न हुनेछ। यस्तो शासन व्यवस्थाले व्यक्तिगत स्वतन्त्रता, महिला अधिकार, अल्पसंख्यक संरक्षण र बहुलवादी लोकतन्त्रजस्ता आधुनिक सभ्यताका आधारभूत मूल्यहरूलाई खण्डित गर्न सक्ने सम्भावना छ। यस प्रकारको वैचारिक एकरूपता र दबाबकारी शासनले विश्वव्यापी रूपमा राजनीतिक र सामाजिक द्वन्द्व बढाएर विश्व शान्ति र स्थायित्वलाई खल्बल्याउन सक्नेछ।

तर यस्तो खतराको बीचमा पनि, मुस्लिम समुदायभित्रकै ठूलो हिस्साले यस्ता कट्टरपन्थी विचारधारालाई स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गर्दै आएका छन्। इरान भित्रै पनि युवाहरू र महिलाहरूले निरन्तर रूपमा अधिकार, स्वतन्त्रता र सुधारको माग गर्दै आएका छन्। यसैले, यस्ता चुनौतीहरूको सामना गर्न अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले दीर्घकालीन दृष्टिकोण र एकताका साथ सहकार्य गर्नु अपरिहार्य देखिन्छ।

यस परिस्थितिमा, विश्व समुदायको साझा प्रयत्न र मानवताको सम्मानलाई केन्द्रमा राखेर अघि बढ्ने विकल्प नै सबैभन्दा सही मार्ग हुने देखिन्छ। केवल यसरी मात्र इरानको इस्लामिक क्रान्तिबाट उठेका खतराहरूलाई सफलतापूर्वक सामना गर्न सकिन्छ, र दीर्घकालीन रूपमा मानवजातिको साझा भविष्यमाथि हुने सम्भावित जोखिमलाई न्यून गर्न सकिनेछ।