बमबारीपछि इरान पुग्यो रूस र चीन! शान्तिको नाममा के खेल चल्दैछ?
इरानको कूटनीतिक कसरत: युद्धपछिको अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन खोजीले ल्यायो युद्धविरामको संकेत
तेहरान — इजरायल र अमेरिकासँगको १२ दिन लामो तनावपुर्ण द्वन्द्वपछि इरानले आफ्नो रणनीति स्पष्ट रूपमा कूटनीतिक मोर्चातर्फ मोडेको देखिएको छ। सैन्य प्रहार र प्रतिआक्रमणबीचै पनि तेहरानले मस्को, बेइजिङ, नयाँ दिल्ली र युरोपेली राजधानीतर्फ दौडिन थालेको देखियो। यी दौडधुपको परिणामस्वरूप युद्धविरामको घोषणाले आकार लिएको हो भन्ने संकेतहरू प्रष्ट छन्।
युद्धले चर्को मोड लिएको केही दिनमै, जुन २२ मा इरानी विदेशमन्त्री अब्बास अराग्ची रुस पुगे। उनीसँग सर्वोच्च नेता अयातोल्लाह अली खामेनीको व्यक्तिगत पत्र थियो, जसमा रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनलाई थप स्पष्ट र ठोस समर्थनको आग्रह गरिएको थियो। इरानले रुसको मौन समर्थनमाथि असन्तुष्टि जनाएको थियो। पुटिनले इजरायली आक्रमणको भर्त्सना गरे र कूटनीतिक सहजीकरणको प्रस्ताव राखे, तर सैन्य हस्तक्षेपमा भने सतर्कता देखाए।
चीनले पनि यस द्वन्द्वमा मौखिक समर्थन जनायो। बेइजिङले इजरायली बमबारीको आलोचना गर्दै शान्ति स्थापनामा ‘रचनात्मक भूमिका’ खेल्ने प्रतिबद्धता जनायो। यद्यपि, चीनले प्रत्यक्ष हस्तक्षेप भने गर्न खोजेको छैन। इरानसँगको २५ वर्षे रणनीतिक साझेदारी र ऊर्जा व्यापारले चीनलाई इरानको स्थायी कूटनीतिक आधार बनाइरहेको छ।
भारतसँग इरानको सम्बन्ध चाबहार बन्दरगाह र द्विपक्षीय व्यापारमा आधारित रहेको छ। हालसम्म भारतबाट प्रत्यक्ष कूटनीतिक सक्रियता देखिएको छैन, तर क्षेत्रीय स्थायित्वमा भारतको रुचि गहिरो छ। तेहरानले नयाँ दिल्लीसँगको सम्बन्धलाई दीर्घकालीन सुरक्षा नीतिको हिस्सा बनाउँदै जान सक्ने संकेत दिएको छ।
यसैबीच, युरोपेली संघले होर्मुज जलडमरूमा सम्भावित तनावका कारण कूटनीतिक पहललाई तीव्र बनाएको छ। यद्यपि इरान हाल पश्चिमी शक्तिहरूको पहलप्रति झन्झटिलो सावधानी अपनाउँदै छ।
सैन्य हिसाबले इरानले अमेरिकी सैन्य अड्डा अल-उदईद (कतार) मा मिसाइल आक्रमण गर्दै आक्रोश व्यक्त गर्यो। आक्रमणअघि अमेरिकालाई चेतावनी दिइएको थियो, जसका कारण क्षति हुन पाएन। अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले उक्त आक्रमणलाई “अत्यन्तै कमजोर प्रतिक्रिया” भन्दै यसलाई टक्राव सीमित राख्ने इरानको संकेतको रूपमा व्याख्या गरे।
युद्धको बीचैमा भइरहेका यी कूटनीतिक प्रयासहरूले युद्धविराम सम्भव बनाएको देखिन्छ। पुटिनको चेतावनी, चीनको नैतिक समर्थन र कतार तथा युरोपेली प्रयासहरूको संयुक्त प्रभावले तेहरानलाई थप आक्रामक बाटो छोड्न विवश बनायो।
तर इरानको आगामी मार्ग अझै अस्पष्ट छ। के तेहरानले रुस र चीनसँग गहिरो सुरक्षा साझेदारीको बाटो रोज्नेछ? वा, के उसले फेरि बहुपक्षीय वार्ता र पश्चिमसँगको संवादतर्फ फर्कने प्रयास गर्नेछ? वर्तमान युद्धविरामलाई स्थायी बनाउने जिम्मेवारी अब कूटनीतिज्ञहरूको काँधमा पुगेको छ।
युद्धको धुलो अझै पूर्णरूपमा बस्न बाँकी छ, तर इरानी नेतृत्वले युद्धपछिको शक्ति सन्तुलनमा आफूलाई पुनःस्थापित गर्न सुरु गरिसकेको छ—कूटनीतिक पहलकदमीमार्फत, जसले अबको राजनीतिक गति निर्धारण गर्नेछ।
