दक्षिण एसियाको बदलिंदो भूराजनीतिक सन्तुलनमा भारतले नेपालसहित आफ्ना छिमेकीहरूसँगको सम्बन्धलाई रणनीतिक स्थायित्व, पारस्परिक विश्वास र तत्पर सहयोगमा आधारित गर्दै “पड़ोसी प्रथम” नीतिको ठोस कार्यान्वयन गरिरहेको छ। पछिल्ला केही कूटनीतिक गतिविधिहरू नेपालसँगको सुरक्षा सम्वाद, बंगलादेशमा मानवीय सहायता, माल्दिभ्ससँग आतंकविरोधी साझेदारी, र श्रीलंकामा आर्थिक समन्वयले भारतको क्षेत्रीय नेतृत्वलाई झन मजबुत बनाएको छ।

 नेपाल–भारत: सुरक्षा सम्वाद र प्रत्यार्पण सन्धि अद्यावधिक

हालै सम्पन्न गृह सचिव स्तरीय वार्तामा भारत र नेपालले आपसी सुरक्षा सहयोगलाई थप सुदृढ बनाउने सहमति जनाएका छन्। दुबै पक्षले ‘पुनः परिमार्जित प्रत्यार्पण सन्धि’मा छलफल गर्दै सीमापार आपराधिक गतिविधिहरू रोक्ने र अपराधीहरूको सुपुर्दगी सहज बनाउने उद्देश्य राखेका छन्। यस सम्वादले नेपाल–भारत सम्बन्धमा बढ्दो आपसी विश्वास र सुरक्षा समन्वयलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।

 भारत–माल्दिभ्स: आतंकविरोधी साझेदारी र व्यापारिक संवाद

भारत र माल्दिभ्सबीचको रणनीतिक सम्बन्ध पछिल्ला दिनहरूमा थप मजबुत बनेको छ। पाकिस्तान समर्थित लागुऔषध तस्करीविरुद्धको संघर्षमा भारतले माल्दिभ्सलाई प्राविधिक, सुरक्षा तथा रणनीतिक सहयोग गर्दै आएको छ। माल्दिभ्सका पूर्व परराष्ट्र मन्त्री र पूर्व राष्ट्रपतिहरूले भारतलाई “पहिलो प्रतिक्रिया दिने मित्र” को रूपमा प्रशंसा गरेका छन्। साथै, दुई देशबीच स्वतन्त्र व्यापार सम्झौताका विषयमा पनि वार्ता चलिरहेको छ।

 भारत–बंगलादेश मानवीय सहयोग: जेट दुर्घटनापछि चिकित्सक टोली

ढाकामा भएको विमान दुर्घटनापछि भारतले तुरुन्तै आफ्ना विशेषज्ञ चिकित्सकहरूको टोली पठाएर मानवीय सहयोगको अनुकरणीय उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ। जलन विशेषज्ञहरूबाट युक्त भारतीय टिमले घाइतेहरूको उपचारमा योगदान पुर्‍याएको थियो। यस घटनाले भारतको “तत्काल प्रतिक्रिया” कूटनीति र छिमेकीहरूप्रति मानवीय जिम्मेवारी दर्शाएको छ।

भारत–श्रीलंका आर्थिक समन्वय: क्षेत्रीय स्थायित्वको मेरुदण्ड

श्रीलंकाको आर्थिक संकटको समयमा भारतले पेट्रोलियम, खाद्यान्न, औषधि लगायतका आवश्यक सामग्री सहयोग गर्दै आर्थिक स्थायित्वमा टेवा पुर्‍याएको छ। विश्लेषकहरूका अनुसार, भारत अहिले श्रीलंकाको अर्थतन्त्रमा एक भरोसायोग्य साझेदारको रूपमा देखा परेको छ। यस्तो सहयोगले भारतको “छिमेकी-केन्द्रित” रणनीतिक दृष्टिकोणलाई पुष्टि गरेको छ।

 समग्र विश्लेषण: भारतको कूटनीतिक दृष्टिकोणको पुनःस्थापना

यी सबै घटनाक्रमहरूले भारतको छिमेकीहरूसँगको सम्बन्ध केवल परम्परागत कूटनीतिमा सीमित नभएर रणनीतिक उत्तरदायित्व, तत्परता र स्थायित्वमा आधारित रहेको स्पष्ट पार्छ। सुरक्षा, मानवता, व्यापार र आर्थिक समन्वयका माध्यमबाट भारतले आफ्नो नेतृत्व क्षमता प्रदर्शन गर्दै आएको छ।

भारतको छिमेकी कूटनीति आज विश्वसनीय साझेदारी, तात्कालिक सहायताको तत्परता, र रणनीतिक स्थायित्वका आधारमा केन्द्रित छ। नेपालसहितका छिमेकी राष्ट्रहरूसँगको विश्वासमा आधारित कूटनीतिक सम्बन्धहरूले दक्षिण एसियामा भारतको भूमिकालाई झन् मजबुत बनाइरहेका छन्। यो सक्रियता केवल रणनीतिक चासो होइन, शान्ति, विकास र सहकार्यको दीर्घकालीन आधार पनि हो।