नेपालको पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र वीरविक्रम शाहले असोज १६ गते बिहीबार भूटानको एक विशेष र निजी भ्रमणको थालनी गर्नुभएको छ। पाँच सदस्यीय टोलीसहित भूटानको पारो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा उहाँको उच्च स्तरमा सम्मानपूर्वक स्वागत गरिएको थियो। शाहको सञ्चार टोलीले भ्रमणलाई व्यक्तिगत भने तापनि, यसको राजनीतिक अर्थमा गहिरो संकेत हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ।

भूटानमा शाही स्वागत

पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र भूटान पुग्दा उनलाई पारो विमानस्थलमा रातो कार्पेट ओछ्याएर स्वागत गरियो, जसले यो भ्रमणको महत्त्वलाई प्रष्ट पार्छ। उहाँ ड्रुक एयरलाइन्सको उडानमार्फत भूटानको राजधानी थिम्पुमा पुगे, जहाँ उहाँलाई राजकुमारीले स्वागत गरिन्। उहाँसँगै उहाँकी छोरी प्रेरणा शाह, भान्जी सिताश्मा शाह, नातेदार राजेश सिंह, र निजी सचिव सागर तिमिल्सिना पनि थिए।

यस भ्रमणलाई व्यक्तिगत भनिए पनि, शाहलाई दिइएको शाही स्वागतले नेपाल र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिक वृत्तमा ध्यान खिचेको छ। पारो विमानस्थलमा रातो कार्पेट ओछ्याउनेदेखि लिएर भूटानी शाही परिवारका सदस्यहरूले गरेको सम्मानले भ्रमणको महत्त्वलाई उजागर गरेको छ, यद्यपि यो आधिकारिक रूपमा घोषित नभए पनि।

भ्रमणको उद्देश्य

फणीराज पाठक, शाहका सञ्चार सचिवका अनुसार, यो भ्रमण मुख्यतया व्यक्तिगत हो। भ्रमणका क्रममा, पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रले भूटानका धार्मिक स्थलहरूमा दर्शन गर्ने र केही प्रमुख व्यक्तिहरूसँग भेटघाट गर्ने कार्यक्रम रहेको छ। तथापि, स्रोतहरूका अनुसार शाहले भूटानका राजा जिग्मे खेसर नामग्याल वाङचुकसँग भेट गर्ने चर्चा चलिरहेको छ, जसले भ्रमणको सम्भावित राजनीतिक उद्देश्यप्रति संकेत गरेको छ।

भूटानी राजा भारतसँग नजिकका सम्बन्ध राख्छन्, र यस भ्रमणलाई भारतीय प्रशासनले भूटानी राजा मार्फत राजनीतिक सन्देश पुर्याउन खोजेको एउटा प्रयासका रूपमा हेरिन सक्छ भन्ने भनाइ पनि रहेको छ। पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रका भारतसँग घनिष्ठ सम्बन्ध र भूटानी शाही परिवारसँगको उनको सुमधुर सम्बन्धले यस्ता दाबीहरूलाई थप बल दिएको छ। कतिपय विश्लेषकहरू भन्छन् कि यो भ्रमण भारतको सौम्य कूटनीतिक रणनीतिअन्तर्गत हुनसक्छ, जहाँ पूर्व राजाहरू जस्ता अनौपचारिक च्यानलहरू प्रयोग गरेर सन्देशहरू पठाउने वा नेपाल र भूटानको राजनीतिक वातावरण बुझ्ने प्रयास गरिन्छ।

राजनीतिक अडकलबाजी

यो यात्रा नेपालको मात्र नभई भारत र भूटानका कूटनीतिक तथा राजनीतिक वृत्तमा चासोका साथ हेरिएको छ। दशैं जस्तो नेपालको ठूलो पर्वको ठीक अघि र क्षेत्रीय महत्त्वपूर्ण राजनीतिक घटनाहरूको नजिकै रहेको यो समयमा गरिएको भ्रमणले पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रको उपस्थिति व्यक्तिगत वा धार्मिक कारणभन्दा बढी गहिरो अर्थ राख्न सक्ने अनुमानलाई बल दिएको छ।

"यस भ्रमणलाई भारतीय प्रशासनले भूटानी राजा मार्फत सन्देश पुर्याउन खोजेको एउटा प्रयासका रूपमा हेरिन सक्छ," नेपालका राजनीतिक वृत्तमा चलिरहेको एउटा अडकल यसरी व्यक्त गरिएको छ। भारतले भूटानसँग ऐतिहासिक रूपमा नजिकको सम्बन्ध राखेको छ, र भूटानी राजतन्त्रले नेपाल र भारतबीचको कूटनीतिक सन्तुलन कायम राख्न पुलको भूमिका खेलेको छ।

पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र क्षेत्रीय राजनीतिका लागि अपरिचित होइनन्। सन् २००८ मा नेपाललाई गणतन्त्र घोषणा गरिएपछि गद्दी त्यागे तापनि, उनले नेपालका राजनीतिक गतिविधिमा परोक्ष रूपमा भूमिका खेल्न जारी राखेका छन्। भारतका भ्रमणहरू, धार्मिक तथा सांस्कृतिक कार्यक्रममा भाग लिने, र कहिलेकाहीँ दिएको सार्वजनिक अभिव्यक्तिले उनलाई अझै पनि पृष्ठभूमिमा महत्त्वपूर्ण व्यक्तिका रूपमा देखाएको छ।

भ्रमणको महत्त्व

भूटान शाह परिवारका लागि विशेष स्थान हो, किनकि दुई शाही परिवारबीच गहिरो सम्बन्ध रहेको छ। तथापि, दक्षिण एसियाको राजनीतिक वातावरण हालका दिनहरूमा परिवर्तन भइरहेका कारण, पूर्व राजाहरू जस्ता उच्च-प्रोफाइल व्यक्तिहरूको भ्रमणले अपरिहार्य रूपमा ध्यान खिच्ने गर्छ। विश्लेषकहरू विश्वास गर्छन् कि यस्तो भ्रमणमा कूटनीतिक महत्त्व लुकेको हुनसक्छ, विशेषगरी भारत र भूटान जस्ता देशहरूलाई समेट्ने हुँदा, जसको क्षेत्रीय भू-राजनीतिमा गहिरो सम्बन्ध छ।

भ्रमण तीनदेखि चार दिनसम्म चल्ने अपेक्षा गरिएको छ, जसपछि शाह दशैं टिका अघि, असोज २० गते, नेपाल फर्कने कार्यक्रम छ। न त नेपाली सरकारले र न त भूटानी सरकारले यसबारे आधिकारिक टिप्पणी गरेका छन्, तर भ्रमणले कूटनीतिक र मिडिया वृत्तमा चासो बढाइरहेको छ।

यो भ्रमणले नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा कुनै दीर्घकालीन प्रभाव पार्नेछ कि नेपाल-भारत-भूटान सम्बन्धमा कुनै परिवर्तन ल्याउनेछ भन्ने हेर्न बाँकी छ, तर अहिलेका लागि यो भ्रमणले नेपालका पूर्व राजालाई दिने सम्मान र उनको अन्तर्राष्ट्रिय प्रभावको झल्को दिने गरेको छ।

निष्कर्ष

पूर्व राजा ज्ञानेन्द्रको भूटान भ्रमणलाई व्यक्तिगत भनिए तापनि, शाही स्वागत, राजनीतिक अडकल, र भ्रमणको समयमा यसलाई सामान्य धार्मिक यात्राभन्दा बढी महत्त्वपूर्ण बनाउँछ। राजनीतिक पर्यवेक्षकहरूले नजिकबाट हेरिरहँदा, यो यात्रा क्षेत्रीय शाही र राजनीतिक सम्बन्ध कति गहिरो रूपमा जोडिएका छन् भन्ने एउटा संकेत हुनसक्छ, र गणतन्त्रमा पनि ज्ञानेन्द्र शाहजस्ता पूर्व राजाहरूले अझै पनि धारणा र सम्बन्धलाई आकार दिन सक्ने प्रभाव राख्छन्।