नेपाल–भारत विद्युत् व्यापारको पाँच दशकभन्दा लामो इतिहासमा नेपाल पहिलोपटक नाफामा गएको छ। आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नेपालले भारतसँगको विद्युत् व्यापारमा १२ करोड २३ लाख रुपैयाँ नाफा गरेको छ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरण (नेपाल विद्युत् प्राधिकरण)का तथ्यांकअनुसार गत आवमा नेपालले १६ अर्ब ८१ करोड रुपैयाँको १ अर्ब ८३ करोड ३५ लाख युनिट विद्युत् आयात गरेको थियो। तर, निर्यात भने १६ अर्ब ९३ करोड रुपैयाँको १ अर्ब ९४ करोड २६ लाख युनिट भएको छ। यसले गर्दा नेपाललाई १३ करोड २३ लाख रुपैयाँ नाफा भएको छ।

अघिल्लो वर्ष २०७८/७९ मा नेपालले १९ अर्ब ४४ करोड रुपैयाँको विद्युत् आयात गरेको थियो, भने निर्यात मात्र १० अर्ब ४५ करोड रुपैयाँको थियो। यसरी, नेपालले ८ अर्ब ९९ करोड रुपैयाँ घाटा व्यहोरेको थियो।

नेपालमा अधिकांश जलविद्युत् परियोजनाहरू नदी प्रवाहमा आधारित छन्। खोेलामा पानी कम हुँदा विद्युत् उत्पादन कम हुन्छ र भारतबाट आयात गर्नुपर्छ। बर्खामा पानीको बहाव धेरै हुँदा विद्युत् उत्पादन अधिक हुन्छ र भारतमा निर्यात गरिन्छ।

विद्युत् प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङका अनुसार स्वदेशी उत्पादन बढ्दै गएपछि नेपाल खुद निर्यातकर्ता बन्न सफल भएको हो। उनले यसलाई ऊर्जा क्षेत्रका लागि कोसेढुंगा मानेका छन्।

नेपालले १९७१ मा भारतबाट विद्युत् आयात सुरु गरेको थियो भने १९७२ मा त्रिशूली जलविद्युत् परियोजनाबाट पाँच मेगावाट बिजुली भारतमा निर्यात गरेको थियो। व्यावसायिक रूपमा विद्युत् आदान–प्रदान भने २०७८ कात्तिकबाट मात्रै सुरु भएको हो।

भारतले आगामी १० वर्षमा नेपालबाट १० हजार मेगावाट विद्युत् किन्ने सम्झौता भएको छ। यसबारे प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड'को भारत भ्रमणका बेला सम्झौता भएको थियो। यस अन्तर्गत, हरियाणा र बिहार राज्यलाई ४०० मेगावाट विद्युत् निर्यात गर्न अनुमति प्राप्त हुने चरणमा छ।

यो नाफाले नेपाल र भारतबीचको व्यापार घाटा कम गर्न, देशको विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा सकारात्मक प्रभाव पार्न, र पेट्रोलियम पदार्थको आयात घटाउन योगदान पुर्‍याएको छ।

कुलमान घिसिङका अनुसार, यो उपलब्धिले ऊर्जा क्षेत्रमा नयाँ सम्भावना देखाएको छ र भविष्यमा अझ बढी विद्युत् निर्यातको संभावना रहेको छ।