भारतीय स्वतन्त्रताको सङ्घर्ष र विजय: एक नेपाली दृष्टिकोण
आज भारतले आफ्नो स्वतन्त्रता दिवस मनाउँदैछ, जसले १९४७ मा ब्रिटिश उपनिवेशवादको अन्त्यलाई चिह्नित गर्दछ। यो समय नेपालको सन्दर्भमा भारत र नेपालको इतिहासलाई सम्झने अवसर हो। भारतको स्वतन्त्रताको यात्रा यसको नागरिकहरूको निरन्तर प्रयास मात्र होइन, तर यसको छिमेकीहरू, विशेष गरी नेपालको एकता र समर्थनको कथानक पनि हो।
भारतमा ब्रिटिश शासन
भारतमा उपनिवेशवादको सुरुवात ईस्ट इन्डिया कम्पनीको आगमनबाट भयो, जसले दुई शताब्दीको अवधिमा व्यापारिक संस्थाबाट एक राजनीतिक संस्थामा रूपान्तरण गर्दै भारतका विशाल क्षेत्रमा नियन्त्रण गरेको थियो। १९औं शताब्दीको मध्यसम्ममा, ब्रिटिश क्राउनले प्रत्यक्ष रूपमा नियन्त्रण लिएको थियो। भारतीय स्वतन्त्रता संघर्षलाई १८५७ को विद्रोह, असहयोग आन्दोलन, नागरिक अवज्ञा आन्दोलन, र 'भारत छोडो' आन्दोलन जस्ता घटनाहरूले परिभाषित गर्यो।
नेपालको विशेष स्थान
ब्रिटिश उपनिवेशकालमा नेपालले स्वतन्त्र राज्यको रूपमा आफ्नो पहिचान कायम राख्न सफल भयो। १८१५ को सुगौली सन्धिले नेपाल र ब्रिटिश साम्राज्यबीचको सम्बन्धलाई परिभाषित गर्यो, जसमा नेपालले आफ्नो सार्वभौमसत्ता कायम राख्न सक्यो। तर यो सन्धिले नेपालको केही भूभाग ब्रिटिशलाई दिनुपर्ने र ब्रिटिश भारतीय सेनामा नेपाली सैनिक भर्ती गर्नुपर्ने बाध्यता थियो।
सरकारको आधिकारिक तटस्थता र कहिलेकाहीं ब्रिटिशहरूसँगको सहकार्यको स्थितिमा पनि नेपाली जनताले भारतीय स्वतन्त्रता संघर्षको लागि सहानुभूति देखाए। नेपाली स्वतन्त्रता सेनानीहरू र बौद्धिकहरू भारतीय नेताहरूबाट प्रेरित थिए र विभिन्न क्रान्तिकारी गतिविधिहरूमा संलग्न थिए।
नेपाली नेताहरू र स्वतन्त्रता सेनानीहरू
धेरै नेपाली नेताहरूले भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनलाई सक्रिय समर्थन गरे। भीमसेन थापा र बलभद्र कुँवर जस्ता प्रमुख व्यक्तित्वहरूले ब्रिटिशको नेपालमाथिको विस्तारको प्रतिरोध गरे, जसले पछिल्लो पुस्तालाई पनि उपनिवेशविरोधी विचारमा प्रेरित गर्यो।
भारतीय स्वतन्त्रता सङ्घर्षको समयमा, धेरै नेपालीहरूले सीधा सङ्घर्षमा भाग लिए। जनरल चन्द्र शमशेरले, यद्यपि औपचारिक रूपमा ब्रिटिशहरूसँग गठबन्धनमा थिए, काठमाडौँमा भारतीय विद्यार्थीहरूलाई समर्थन गर्दै शिक्षा प्रदान गरे, जसले प्रायः उपनिवेशविरोधी भावना प्रेरित गर्यो।
यस अतिरिक्त, भारतमा रहेका धेरै नेपाली निर्वासितहरू, जस्तै नेपाली कांग्रेसका नेताहरू, भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसबाट प्रेरित थिए र स्वतन्त्रता आन्दोलनहरूमा गहिरो संलग्न थिए। उनीहरू विश्वास गर्थे कि स्वतन्त्र भारतले नेपालमा प्रजातान्त्रिक सुधारहरूको लागि मार्ग प्रशस्त गर्नेछ।
दक्षिण एसिया र नेपालमा प्रभाव
भारतको स्वतन्त्रताले दक्षिण एसिया र नेपालमा गहिरो प्रभाव पारेको छ। यसले क्षेत्रको उपनिवेशवादको अन्त्यको सुरुवात गरेको थियो, जसले अन्य स्वतन्त्रता आन्दोलनहरूलाई प्रेरित गर्यो। नेपालका लागि, भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनले आफ्नै प्रजातान्त्रिक आकाङ्क्षाहरूको लागि मोडेल र उत्प्रेरक दुवै प्रदान गर्यो।
स्वतन्त्रतापछि, भारत क्षेत्रीय नेताको रूपमा उभियो, जसले उपनिवेशवादको अन्त्य र गुटनिरपेक्षताको प्रवर्द्धन गर्यो, जसले नेपालको परराष्ट्र नीति र आन्तरिक राजनीतिलाई असर गर्यो। ब्रिटिश शासनको अन्त्यले नेपाल-भारत सम्बन्धको पुनः परिभाषा गर्यो, आपसी सम्मान र साझा इतिहासको आधारमा अझ नजिकका सांस्कृतिक र आर्थिक सम्बन्धहरूलाई प्रवर्द्धन गर्यो।
निष्कर्ष
आज, भारतले आफ्नो स्वतन्त्रता मनाउँदा, छिमेकीहरूको भूमिका र क्षेत्रलाई बाँध्ने साझा इतिहासलाई स्वीकार गर्न आवश्यक छ। भारतको स्वतन्त्रता सङ्घर्षमा नेपालको योगदान, यद्यपि प्रायः कम मूल्याङ्कन गरिन्छ, दुई राष्ट्रबीचको एकता र दीर्घकालीन मित्रताको प्रमाण हो।
हामी यस ऐतिहासिक अवसरमा भारतलाई हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्दछौं, शान्ति, समृद्धि, र प्रगतिको निरन्तरता चाहन्छौं। स्वतन्त्रताको भावना क्षेत्रलाई अझ ठूलो एकता र विकासतर्फ प्रेरित गर्दै रहोस्। भारत, स्वतन्त्रता दिवसको शुभकामना!
