काठमाडौं । नेपाली कांग्रेसभित्र अहिले धर्मको मुद्दा केवल विचारको विषय रहन छाडेर, नेतृत्व बदल्न दबाब दिने गम्भीर बहसमा परिणत भएको छ। हिन्दू राष्ट्र पुनर्स्थापनाका पक्षमा बढ्दो आवाज, संविधान संशोधनका माग र नेतृत्वको आलोचना मिलेर पार्टीभित्रै भूचाल ल्याइरहेका छन्।

"पार्टीभन्दा माथि देश र जनता हुन्छ," प्रतिनिधिसभामा बोल्दै कांग्रेस सांसद शंकर भण्डारीको आवाज भावुक र सशक्त थियो। उनले हिन्दू राष्ट्रको मागलाई संविधान संशोधनमार्फत सम्बोधन गर्नुपर्ने जनमत रहेको भन्दै खुलेर बोले।

नेपाली कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवालाई बुझाइएको प्रतिवेदनमा समेत संविधानको प्रस्तावनामै 'हिन्दू राष्ट्र'को व्यवस्था गर्नुपर्ने उल्लेख छ। खासगरी कांग्रेसको पेसागत तथा बुद्धिजीवी विभाग र नेपाल डेमोक्रेटिक लयर्स एसोसिएसनले सातवटै प्रदेशमा गरिएको अन्तर्क्रियाबाट प्राप्त निष्कर्ष यही थियो।

पार्टी प्रवक्ता प्रकाशशरण महत, नेता विमलेन्द्र निधि, एनपी साउद, गुरुराज घिमिरेजस्ता नेताहरूले फरक–फरक तरिकाले धार्मिक पहिचानको बहसलाई सम्बोधन गरेका छन्। निधिले ‘धर्मनिरपेक्षता हालसम्म कायम नै रहन्छ’ भने पनि, उनी धर्मबारे बोल्न हिच्किचिएझैँ देखिन्छन्। अर्कोतर्फ, साउदले ‘सबै धर्मको स्वतन्त्रता कायम राख्दै सनातन हिन्दू राष्ट्र बनाउनु पर्ने’ धारणा राखे।

कांग्रेसभित्र धर्मनिरपेक्षता मात्र होइन, गणतन्त्र र संघीयता समेत पुनरवलोकनको बहस चल्न थालेको छ। पार्टीभित्रको चर्को असन्तुष्टि केही नेताहरूको स्वेच्छिक अवकाश माग्ने सम्म पुगेको छ। “आसन बद्लिनु मात्र हैन, असफल नेतृत्वले आसन त्याग्नुपर्छ,” नेता गुरुराज घिमिरेको तिखो टिप्पणी थियो।

यही सन्दर्भमा पूर्वमन्त्री दीपक उपाध्यायले गहकिलो कुरा बोले, "राजा ज्ञानेन्द्रले त्यो बेला स्वेच्छाले सत्ता छाडेका थिए, आजका नेताहरू चाहिँ असफल भएर पनि टसबाटस छैनन्।"

राजसंस्थावादी दलहरूले जेठ १५ देखि सुरु हुने अनिश्चितकालीन आन्दोलनको तयारी गरिरहेका छन्। राप्रपाका अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनले 'राजनीतिक ध्रुवीकरण चर्किंदै गएको' बताएका छन्। तर कांग्रेसभित्र चाहिँ राजसंस्था फर्काउने सम्भावना भने न्यून देखिएको छ।

तर, हिन्दू राष्ट्रको पक्षमा कांग्रेसभित्र मौन समर्थन क्रमशः मुखर बन्दै गएको छ। केही नेताहरू यो विषयमा राष्ट्रिय सहमति बनाउने प्रयत्न गर्नुपर्ने बताउँछन्। विश्लेषक गौतमका अनुसार, "कांग्रेस धर्मनिरपेक्षताबारे असहज महसुस गरिरहेको छ। यो निकास बनेर राजसंस्थावादी जनमतलाई पनि सम्बोधन गर्न सक्छ।"

यो सबैको जड राजनीतिमा गहिरिँदो असन्तुष्टि हो। जनताले अब परिवर्तन केवल नेताको होइन, सोच र कार्यशैलीको पनि माग गरिरहेका छन्। कांग्रेसले यतिबेला धर्मको बहसलाई गहिरो आत्ममूल्यांकनको अवसरका रूपमा नलिएको खण्डमा, भोलिका दिनहरू उसकै पहिचान संकटमा पार्न सक्छन्।

कांग्रेसभित्रको यो बहस अब केवल नीति निर्धारणको विषय मात्र रहेन, यो नेपाली राजनीति र समाजको भविष्य निर्धारण गर्ने मोडमा पुगेको छ।