गोरखाल्याण्ड फेरि धोका? चियाबगानलाई सहर बनाउने षड्यन्त्र!
दार्जीलिङ — उत्तरबंगालका हिमाली ढिस्काहरुमा फेरि एक पटक पहिचानको पुरानो सङ्घर्ष नयाँ रूप लिँदैछ—यसपटक दार्जीलिङको हरियाली चियाबारीको गोरेटोहरूमा एउटा ‘स्याटेलाइट टाउनशिप’ निर्माण गर्ने योजनाको रूपमा। गोरखाल्याण्ड प्रादेशिक प्रशासन (GTA) ले हालै दार्जीलिङ नजिकैको रंगरुन चियाबगानमा नयाँ सहर बसाउने योजना अगाडि सारेको छ, जुन कदमलाई धेरैले केवल पूर्वाधार विकास मात्र नभएर पहिचान मेटाउने रणनीतिका रूपमा हेरेका छन्।
यो योजना अहिलेको समयमै किन अघि सारिएको छ भन्ने प्रश्न महत्वपूर्ण छ—विशेषगरी जब नेपालीभाषी गोरखा समुदायले फेरि एक पटक छुट्टै गोरखाल्याण्ड राज्यको मागलाई सशक्त रूपमा प्रस्तुत गरिरहेका छन्। यो माग केवल भौगोलिक सीमामा सीमित छैन; यो चाहना त सांस्कृतिक बहिष्करण र प्रशासनिक बेवास्ताको ऐतिहासिक पीडामा गाडिएको छ।
गोरखाल्याण्ड आन्दोलन: इतिहासको छायामा वर्तमान
गोरखाल्याण्ड आन्दोलनको प्रारम्भ सन् १९८० को दशकमा सुवास घिसिङको नेतृत्वमा भएको थियो। उपेक्षित पहिचान, भाषिक भिन्नता, र समुचित राजनीतिक प्रतिनिधित्वको अभावको विरुद्ध उठेको यो आन्दोलनले हजारौं नेपालीभाषी गोरखाहरुको समर्थन पाएको थियो। पछि सन् २००७ मा बिमल गुरुङको नेतृत्वमा गोरखा जनमुक्ति मोर्चा (GJM) बाट आन्दोलन पुनः चर्कियो, जसले दार्जीलिङमा लामो बन्द, हिंसा र थुप्रैको मृत्यु निम्त्यायो।
यद्यपि गोरखा हिल काउन्सिल र पछिल्लो समय गठन गरिएको GTA जस्ता सहमतिको प्रयास भए पनि गोरखाल्याण्ड राज्यको मूल माग कहिल्यै मेटिएको छैन। यो आन्दोलन आज पनि उत्तरपूर्वका नेपालीभाषी समुदायको अस्तित्व र स्वाभिमानको सवाल बनेर बाँचेको छ।
ममता बनर्जी: राज्यको एकताको नाममा पहिचानको दमन
पश्चिम बंगालकी मुख्यमन्त्री ममता बनर्जी निरन्तर गोरखाल्याण्डको विरोधमा उभिएकी छन्। उनले यो मागलाई राज्यको एकताको विरुद्धको प्रयास भन्दै अस्वीकार गर्दै आएकी छन्। समय-समयमा उनले आन्दोलनकारीहरूमाथि कठोर प्रहरी हस्तक्षेप गराउनु, नेताहरुलाई गिरफ्तार गर्नु, र GTA को अधिकार सीमित गर्नु जस्ता कदम चालेकी छन्।
बुधबार सिलिगुडीमा सम्पन्न प्रशासकीय बैठकमा ममता बनर्जीले दार्जीलिङको लागि नयाँ स्याटेलाइट टाउनशिप निर्माणको प्रस्ताव अघि सारिन्। GTA प्रमुख अनित थापाले भने, “रंगरुन चियाबगान स्थानको रूपमा उपयुक्त देखिएको छ। यो दार्जीलिङभन्दा करिब १६ किलोमिटर टाढा पर्छ र यसले नगरभित्र ट्राफिकको चाप पनि घटाउँछ।”
यद्यपि थापाले सार्वजनिक सल्लाह समेत लिने बताएका छन्—संवेदनशील मुद्दालाई मध्यनजर गर्दै।
चियाबगान र सरकारी 'दृष्टि': भूमि कि राजनीतिक रणनीति?
दार्जीलिङको सहर घाँटीसम्म भरिएको अवस्थामा रंगरुनलाई नयाँ सहर बनाउने विचार उपयुक्त देखिन्छ। तर धेरै स्थानीयबासी र अधिकारकर्मीहरू यसलाई ‘विकास’को नाममा चियाबगान र आदिवासी भूमि हरण गर्ने सरकारी चालको रूपमा बुझिरहेका छन्।
रंगरुन क्षेत्र इतिहासमा पनि विशेष महत्व बोकेको छ—यही क्षेत्रबाट तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाले हिमालयन माउन्टेनियरिङ इन्स्टिच्युट (HMI) को लागि ट्रेकिङ मार्ग खोलेका थिए। गोरखा समुदायका लागि, जसको योगदान भारतीय सेनादेखि सगरमाथा आरोहणसम्म अनगिन्ती छ, यस्ता ठाउँहरू केवल भौगोलिक नभएर सांस्कृतिक सम्पत्तिको रूपमा मानिन्छन्।
नयाँ सहर कि पहिचान मेट्ने अर्को प्रयत्न?
पूर्वाधार विकास आफैमा सकारात्मक कुरा हो, तर जब त्यो विकास समाजको वास्तविक आवश्यकता र आत्मसम्मानबोधबाट टाढा हुन्छ, तब त्यस्तो विकास घाउमाथि नुन बन्न पुग्छ। धेरै गोरखाहरुको दृष्टिमा यो स्याटेलाइट टाउनशिप केवल सहर विस्तार होइन—यो एउटा संकेत हो, कि उनीहरूको भूमि फेरि राज्यको नियन्त्रित योजनाको अंग बन्नेछ।
पूर्वोत्तर भारतका विभिन्न राज्यहरूमा बसोबास गरिरहेका नेपालीभाषी नागरिकहरूको लागि गोरखाल्याण्ड केवल राजनीतिक मुद्दा होइन, यो इतिहास, पहिचान र अधिकारको लडाइँ हो।
यसैबीच, जब डोजरहरू रंगरुनका पुराना बाटाहरूमा नयाँ मार्ग खन्न थालेका छन्, तब एक प्रश्न सबैको मनमा उठिरहेको छ—के यो टाउनशिप स्थानीयको सशक्तीकरणको प्रतीक बन्नेछ, या फेरि एक पटक वाचा पुरा नगर्ने शासनको स्मारक?
धुँवा र हिउँको शहर दार्जीलिङ फेरि परिवर्तनको संघारमा उभिएको छ। समयले नै बताउनेछ, यो परिवर्तन पहाडको पक्षमा हुनेछ या अर्को चोट हुनेछ।
ममता बनर्जी गोरखाल्याण्ड आन्दोलन
