बिहीबार: भगवान विष्णु र बृहस्पतिको दिन, ज्ञान र समृद्धिको प्रतीक
काठमाडौं — हिन्दू संस्कृतिमा बिहीबारलाई विशेष धार्मिक महत्त्वका साथ मनाइन्छ। यस दिनलाई भगवान विष्णु र गुरु अर्थात् बृहस्पति ग्रहसँग जोडिएको दिन मानिन्छ। परम्पराअनुसार भक्तजनहरूले बिहानै उठेर स्नान गरी पीतवस्त्र (पहेंलो कपडा) धारण गर्ने, विष्णु वा लक्ष्मी–नारायणको पूजा गर्ने र उपवास बस्ने चलन छ। यसलाई धन, ऐश्वर्य र समृद्धि प्राप्त गर्ने साधनका रूपमा व्याख्या गरिन्छ।
ज्योतिष शास्त्रमा बिहीबार बृहस्पति ग्रहको प्रभावशाली दिन मानिन्छ। गुरुलाई सत्य, धर्म, ज्ञान र न्यायको प्रतीकका रूपमा उल्लेख गरिन्छ। त्यसैले विद्यार्थी वा ज्ञान खोज्नेहरूले यस दिनको व्रत र पूजालाई विशेष प्राथमिकताका साथ मान्ने प्रचलन छ। विश्वास गरिन्छ कि यसरी पूजापाठ गर्दा बुद्धि, विवेक र निर्णय क्षमतामा वृद्धी हुन्छ।
बृहस्पति ग्रहलाई विवाह र पारिवारिक जीवनसँग पनि जोडिएको छ। धार्मिक परम्पराअनुसार बिहीबार उपवास बस्दा र पूजा गर्दा दाम्पत्य जीवनमा मजबूती आउने, परिवारमा शान्ति र सद्भाव कायम हुने मान्यता पाइन्छ। यही कारणले कतिपय समुदायमा बिहीबारलाई वैवाहिक स्थायित्व र पारिवारिक सन्तुलनको दिनका रूपमा स्मरण गर्ने गरिन्छ।
यस दिन विशेष गरी वटवृक्षलाई पूजा गर्ने चलन पनि पुरानो मानिन्छ। पूजा–अर्चनामा पीतवस्त्र, बेसार, चना, केरा र अन्य पहेंलो सामग्री अर्पण गर्ने प्रचलन छ, जुन विष्णु र गुरुसँग सम्बन्धित प्रतीकात्मक वस्तु मानिन्छ।
समाजमा यस्ता धार्मिक र सांस्कृतिक अभ्यासले विश्वास मात्र होइन, सामूहिक आस्था र पारिवारिक एकता पनि बलियो पार्ने देखिन्छ। बदलिँदो जीवनशैली र आधुनिकताबीच पनि बिहीबारको यस परम्पराले नेपाली समाजलाई धर्म, ज्ञान र सामाजिक सन्तुलनतर्फ निरन्तर स्मरण गराइरहेको छ।
