राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) का सांसदहरू सोविता गौतम र हरि ढकालले हालै भारत भ्रमण गरी भारतका पूर्व उपराष्ट्रपति एम. वेंकैया नायडूसँग महत्वपूर्ण भेटवार्ता गरेका छन्। यो भेटवार्ताले पार्टी अध्यक्ष रवि लामिछाने हिरासतमा रहेका बेला रास्वपाको कूटनीतिक रणनीतिमा ठूलो परिवर्तन भएको सङ्केत गरेको छ।

भेटवार्ताको विवरण

सांसद गौतम र ढकालले असार ८, २०८२ (जुन २२, २०२५) मा भएको भेटमा नेपाल–भारत सम्बन्ध, भारतमा रहेका नेपालीहरूको समस्या तथा दीर्घकालीन संरचनागत सहकार्यका आवश्यकताबारे छलफल गरेका थिए। सांसद गौतमले भेटवार्तालाई "सार्थक" भन्दै यस क्रममा दुई देशबीचका बहुआयामिक सम्बन्ध, प्रवासी नेपाली समुदायको हित तथा दीर्घकालीन सहकार्यका विषयहरू छलफल भएको बताइन्। उनले थपिन्, "हामीले पूर्व उपराष्ट्रपति नायडूलाई राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको दृष्टिकोण, राजनीतिक उद्देश्य र चलिरहेको अभियानबारे पनि जानकारी गरायौँ।"

पूर्व उपराष्ट्रपति नायडू भारतको राजनीतिमा प्रभावशाली व्यक्तित्व हुन्। उनी सन् २००२ देखि २००४ सम्म भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) का अध्यक्ष र सन् २०१७ देखि २०२२ सम्म भारतका उपराष्ट्रपति थिए। नेपालको राजनीतिक मामिलामा भारतको भूमिका कूटनीतिक, आर्थिक तथा जनस्तरलगायतका तहमा महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

राजनीतिक सन्दर्भ : लामिछाने नेतृत्वमा चीनसँग निकटता र वर्तमान कूटनीतिक परिवर्तन

रास्वपाका अध्यक्ष रवि लामिछाने सत्तामा रहँदा चीनसँग अत्यन्तै निकट सम्बन्ध राखेका थिए। उनले चीनसँग राजनीतिक सम्बन्ध विस्तार गर्न अनेक प्रतिनिधिमण्डल पठाएका थिए। यी प्रयासहरू नेपाल–चीन आर्थिक तथा राजनीतिक सहकार्यका रणनीतिसँग मिल्दोजुल्दो थियो।

तर हाल लामिछाने सहकारीसम्बन्धी अनियमितताका कारण हिरासतमा रहेपछि, पार्टीले लोकतान्त्रिक देशहरूसँग सम्बन्ध सुधार गर्नुपर्ने महसुस गरेको छ। पार्टीका स्रोतहरूका अनुसार, भारतलगायत लोकतान्त्रिक मुलुकका नेताहरूसँग सम्बन्ध विस्तार गर्नु अहिले पार्टीको प्राथमिकता बनेको छ।

कूटनीतिक तथा राजनीतिक महत्त्व

सांसदहरूले भारतका वरिष्ठ नेता नायडूसँगको भेटलाई चीनसँग बढी निकट भएको छवि सुधार्दै सन्तुलित कूटनीतिक रणनीति अपनाउने प्रयासका रूपमा हेर्न सकिन्छ। यस भेटमा लामिछानेको हिरासतको विषय उठाउँदै उनको रिहाइमा भारतको कूटनीतिक समर्थन खोजिएको अनुमान गरिएको छ। आधिकारिक रूपमा पुष्टि नभए पनि, राजनीतिक विश्लेषकहरूका अनुसार भारतका प्रभावशाली नेताहरूको समर्थनले लामिछानेको राजनीतिक र कानुनी समस्यालाई सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ।

यसले रास्वपालाई नेपालको आन्तरिक राजनीतिमा प्रजातान्त्रिक मूल्य तथा बहुआयामिक सम्बन्धको पक्षधर शक्तिका रूपमा स्थापित गर्न सहयोग पुग्ने सम्भावना छ।

चीन–नेपाल पार्टी सम्बन्धसँगको भिन्नता

हालैका वर्षहरूमा चीन र नेपालका दलहरूबीचको सम्बन्ध उल्लेख्य रूपमा बढेको छ। जनवरी २०२४ मा चीनको कम्युनिष्ट पार्टीको उच्चस्तरीय टोलीले काठमाडौं भ्रमण गरी लामिछाने लगायतका नेताहरूसँग भेटघाट गरेका थिए। २०२३ मा मात्रै चीन–नेपालबीच ६० भन्दा बढी राजनीतिक आदानप्रदान भएका थिए।

यस सन्दर्भमा, रास्वपाले भारतसँग गरेको यो भेटलाई चीनसँगका सम्बन्धहरूको सन्तुलन वा सुधारका लागि गरिएको कूटनीतिक कदमका रूपमा लिइएको छ। यसले नेपालका राजनीतिक दलहरूले एकै मुलुकसँग मात्र निर्भर नरहने, सन्तुलित परराष्ट्र सम्बन्ध अपनाउने रणनीति अवलम्बन गरेको देखाउँछ।

व्यापक क्षेत्रीय सन्दर्भ

नेपाल चीन र भारतबीचको संवेदनशील भू–राजनीतिक स्थानमा रहेकोले दुई छिमेकीबीचको सन्तुलित सम्बन्ध कायम राख्नु अत्यावश्यक छ। चीन र भारतको प्रतिस्पर्धाले नेपालको कूटनीतिक अवस्था जटिल बनेको छ।

रास्वपा जस्ता दलका लागि दुई छिमेकीसँग सम्बन्ध सन्तुलित राख्नु आन्तरिक राजनीतिक वैधता र प्रभाव विस्तार गर्नका लागि रणनीतिक अनिवार्यता बनेको छ। यस सन्दर्भमा, भारतसँगको सम्बन्ध कूटनीतिकदेखि जनस्तरसम्मका हरेक तहमा महत्त्वपूर्ण छ।

आगामी दिनमा रास्वपाको यस्तो कदमले नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा थप बहुआयामिक कूटनीतिक सम्भावना निर्माण गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।